Türkiye’de uzun vakittir tartışılan ‘gelire nazaran vergi’ sistemiyle ilgili çalışmalar hızlandı. Cumhurbaşkanı Yardımcısı Cevdet Yılmaz, Türkiye’de dolaylı vergilerin hissesinin yüksek, dolaysız (doğrudan) vergilerin ise düşük olduğunu belirterek, “Önümüzdeki günlerde oransal olarak direkt (dolaysız) vergilerin hissesinin toplumsal adalet açısından artması gerektiğine inanıyorum. Gelir seviyesi ne olursa olsun herkesten birebir vergiyi almak değil, düşük gelirli bölümlere daha az sorumluluk yüklenmesi manasına geliyor” sözlerini kullandı.
DOLAYLI VERGİ HİSSESİ % 65
Türkiye’de dolaylı vergi yükü 1990’da yüzde 48, 2000’de yüzde 59, 2002’de yüzde 66, 2004’te yüzde 69 olmuştu. 2010’da yüzde 67 olan kelam konusu oran, 2017’ye kadar yüzde 66-69 bandında seyretmiş, 2019’da yüzde 61.3’e gerilemiş, 2020’de yüzde 65.6, 2021’de yüzde 64.1 ve geçen yıl yüzde 62.2 seviyesinde gerçekleşmişti. 2023 ocak-ağustos periyodunda ise KDV ve ÖTV’nin toplam vergi gelirlerindeki hissesi yüzde 65, dolaysız vergilerin hissesi ise yüzde 35 oldu. Dolaylı vergiler ortasında KDV, ÖTV, Banka ve Sigorta Muamele Vergisi, Özel İrtibat Vergisi, Damga Vergisi, Gümrük Vergisi bulunuyor. Dolaysız vergiler ise gelir ve çıkar üzerinden alınan Gelir Vergisi, Kurumlar Vergisi ile mülkiyet üzerinden alınan Veraset ve İntikal Vergisi, Emlak Vergisi ve MTV’yi kapsıyor.
OECD’DE DAHA DÜŞÜK
OECD genelinde gelir, kâr ve sermaye gelirlerinden alınan vergilerin hissesi ortalama yüzde 11.2 seviyesinde. Türkiye’de bu oran ise yalnızca yüzde 5.5. KDV ve ÖTV üzere dolaylı vergilerin, toplam vergi geliri içerisindeki hissesinde ise Türkiye, OECD ülkeleri ortasında birinci sırada. Norveç’te, güçlü birey ve şirketlerden alınan gelir, kâr ve sermaye gelirleri vergilendirilerek sağlanan dolaysız vergilerin hissesi 2021 prestijiyle yüzde 20.4… ABD’de ise toplamdaki hisse 12.8 seviyesinde.
OVP’DE DE YER ALIYOR
Hükümetin yeni vergi sistemine ait ipuçları 2024-2026 yıllarını kapsayan Orta Vadeli Program’da da (OVP) yer almıştı. Buna nazaran, gelir, kurumlar, katma kıymet vergileri kanunları ile vergi metot kanunu vergilemede adalet, eşitlik, öngörülebilirlik unsurları çerçevesinde güncellenecek. Gelir ve kurumlar vergisi denetçilerinin adedi artırılacak. Vergisel teşvikler tüm iktisadi ve toplumsal taraflarıyla ele alınacak. Vergi harcamasına yönelik düzenlemelerden aktif olmayanlar kaldırılacak. Dolaysız vergilerin gelir içinde yükü artacak. Bunun için vergi teşvik, muafiyet, uzlaşma, matrah belirleme yine düzenlenecek. Vergi Tarz Kanunu’na nazaran çift kayıt sistemi önlenecek. Ödeme gücüne nazaran artan oranda vergilendirmeye yönelik düzenekler güçlendirilecek. E-defter ve e-belge uygulamaları yaygınlaştırılacak.
NE PLANLANIYOR?
Sabah’ın haberine nazaran, Oransal olarak dolaysız vergilerin hissesinin artırılması planlanıyor. Gelir seviyesi düşük olandan daha az, zenginden daha çok vergi alınması hedefleniyor. Kayıt dışılıkla aktif ve dijital dataları kullanarak gayret edilerek vergi gelirlerinin artırılması, tahakkuk-tahsilat oranlarını artıracak önlemler alınması gündemde.
