Yükseköğretim Heyeti (YÖK) ve Elektrik Üretim AŞ (EÜAŞ) işbirliğindeki “Enerji Akademi Programı” kapsamında, jeolojik zorluklar imkan tanımadığından madencilik yapılamayan linyitleri ekonomik kıymeti yüksek gazlara dönüştürmek üzere desteklenmeye hak kazanan projenin yürütüldüğü İstanbul Teknik Üniversitesi (İTÜ) Laboratuvarları, kapılarını açtı.
“Trakya Havzası kömürlerinin yeraltı gazlaştırma potansiyelinin araştırılması, tek boyutlu gazlaştırma deneyleri ile sentez gaz kompozisyonunun belirlenmesi” isimli projenin yürütücüsü İTÜ Maden Mühendisliği Kısmı Öğretim Üyesi Doç. Dr. Abdullah Fişne, dünyada giderek yaygınlaşan “kömürü yerinde gazlaştırma” tekniğinin, klasik madencilikle üretilemeyecek durumdaki kömürlerin yer üstünden sondajlar açılarak yer altındayken yakılması prensibine dayandığını anlattı.
Yerin altındaki kömür kaynağının lakin jeolojik şartlar müsaade ettiğinde çıkartılabileceğini lisana getiren Fişne, şöyle konuştu:
“Bu şartlar el vermediğinde istense de bu kaynaklar kullanılamaz. Yerinde gazlaştırma teknolojisi, bu tip kaynakları kıymetlendirmek için geliştirilmiş bir formül. Türkiye’de de bu çeşit alanlar çoğunlukta. Bu sistemle klasik madencilik formülleriyle hiç değerlendirilemeyecek yani çıkarılamayacak durumdaki kömür kaynaklarını, ekonomik paha haline getirmeyi planlıyoruz. Kömürü yerinde gazlaştırarak yani kömür madenciliğinin olmadığı alanlarda yer üstünden sondajlarla yerin altındayken kömürü yakarak başta doğal gazın yüzde 70-90’ını oluşturan metan gazı ile hidrojen üretimini sağlayacak yüksek teknolojiyi ülkemizde birinci kere başlatıyoruz.”
KATMA BEDELİ DAHA YÜKSEK GAZLAR ELDE EDİLECEK
Fişne, Türkiye’de kömürün çıkarıldıktan sonra yakılarak gazlaştırılması üzerine pilot çalışmaların yapıldığını lakin yer altındayken gazlaştırma teknolojisinin birinci sefer üniversite-sanayi işbirliğiyle başlattıklarını tabir etti.
İTÜ yürütücülüğündeki projelerinde EÜAŞ’ın uhdesinde bulunan Trakya havzasındaki kömürlerin yerinde gazlaştırma prosedürüyle değerlendirilme potansiyelini araştıracaklarını belirten Fişne, “Normalde linyitin kalorifik pahası düşük. Kömürün yer altındayken gazlaştırılması ile katma kıymeti daha yüksek gazlar elde edilecek. Bu gazların ekonomik bedeli de çok yüksek.” dedi.
“KÖMÜR PAK GÜÇ KAYNAĞINA DÖNÜŞTÜRÜLMÜŞ OLUYOR”
Karadeniz gazından sonra Türkiye’nin güçte dışa bağımlılığını azaltacak yeni bir projeyi başlatmanın heyecanını yaşadıklarını belirten Fişne, şöyle konuştu:
“Kömürden başta doğal gaz elde edeceğiz. Bu doğal gazın içinde başta metan ve hidrojen olmak üzere etan, karbonmonoksit, propan üzere kalorifik kıymeti olan gazlar elde edilmesini hedefliyoruz. Doğal gazın bileşimi yüzde 70-90 oranında metan gazından oluşuyor. Bu saydığımız eserlerde ülkemiz büsbütün yurt dışına bağlı. Hasebiyle yurt dışından değil kendi kaynaklarımızla hatta iktisada kazandıramayacağımız bir kaynaktan bunları elde ettiğimizi düşünürsek projemizin olumlu sonuçları ortaya çıkacaktır. Tüm bu gazlara da sentez gaz diyoruz ve bu gazlar güç üretiminde ya da endüstrinin çeşitli kısımlarında pek çok gaye için kullanılabilecek. Böylelikle kömür, pak güç kaynağına da dönüştürülmüş oluyor. Yani termik santrallerde artık kömür yakmıyorsunuz bunun yerine elde ettiğiniz kalorifik bedeli daha yüksek pak gazları yakarak elektrik gücü elde edebiliyorsunuz.”
“EKONOMİYE BÜYÜK KATKI SAĞLANACAK”
Doç. Dr. Fişne, Türkiye’de yaklaşık 20 milyar tonluk linyit kömürü rezervinden yılda ortalama 80-100 milyon ton üretim yapılabildiğini belirterek, “20 milyar tonluk kaynağımızdan, yerinde gazlaştırma projesi hayata geçtiğinde iktisada büyük katkı sağlanacak. Projemiz muvaffakiyet ile neticelenip birinci gaz üretimini gerçekleştirdiğimizde Karadeniz gazında yaşadığımız sevincin bir benzerini ülkemize yaşatmak istiyoruz.” dedi.
İTÜ’lü akademisyen Fişne, Çin’de “hidrojen” muhtaçlığının yaklaşık yüzde 70’inin, yer altında ve yer üstünde gazlaştırma ile kömürden elde edildiğini belirterek, projeleriyle HYSouthMarmara Hidrojen Vadisi Projesi’ne de katkı sağlamayı hedeflediklerini söyledi.
“BİZ DE GEÇ KALMIŞ SAYILMAYIZ”
Fişne, Almanya, Fransa, İngiltere üzere ülkelerin yer altı madenciliğini terk ettiklerini ve kömürü büsbütün yerinde gazlaştırma ile kullandıklarını, ABD’nin de bu hususta çok büyük araştırmalar yaptığını aktardı.
“Biz de geç kalmış sayılmayız. Bir an evvel bu mevzuda yol almamız gerekiyor. Aksi takdirde teknolojiyi dışarıdan transfer eden bir ülke oluruz.” diyen Fişne, şöyle konuştu:
“Projemiz ile yerli ve ulusal teknoloji geliştirmeyi hedefliyoruz. Yer altı madenciliğinin büsbütün biteceğini söylemek kısa vadede mümkün değil lakin projemiz başarılı olduğunda hibrit bir teknoloji kelam konusu olacak. Vakitle da büsbütün yeraltı gazlaştırmaya dönüşme potansiyeli olabilecektir. Artan güç muhtaçlığı ülkeleri bu hususta çok büyük yatırımlar yapmaya, araştırmalar yapmaya itti. Dünyada şu anda bu mevzuda inanılmaz bir araştırma var. Pilot ölçekte yani deneme yapan çok sayıda ülke var. Bunların başında Hindistan, Çin, Avustralya, Amerika, Endonezya üzere ülkeler geliyor.”
“TÜRKİYE’DE SON 10 YILDA ÇOK SAYIDA LİNYİT ALANLARI KEŞFEDİLDİ”
Projelerinde Trakya havzasındaki kömür yataklarında başlatacaklarını bildiren Fişne, şunları kaydetti:
“Türkiye’de son 10 yılda çok sayıda linyit alanları keşfedildi. Bunların birden fazla da EÜAŞ’ın uhdesinde. Lakin maalesef ülkemizdeki kömür havzalarını pahalandırmak için jeolojik şartlar pek uygun değil. Bunlardan bir tanesi Afyon alanı. Trakya’yla başlayacağız ancak Afyon alanı da klasik formüllerle üretilmesi mümkün olmayacak bir saha üzere duruyor şu anda. Münasebetiyle Afyon alanı içindeki kömürlerde alternatif kıymetlendirme sistemlerinin araştırılması gerekiyor. Aksi takdirde bu atıl bir kaynak olarak kalacak. Trakya havzasıyla başlayıp Afyonkarahisar’daki kömür yatakları ile devam edeceğiz. Bu teknik öbür diğer alanlara da uygulanabilecek. Projenin hayata geçirilme mümkünlüğünü çok yüksek görüyoruz. Zira Trakya Havzası’nda çıkarılamayacak durumda yaklaşık 3-4 milyar, Afyonkarahisar’da da 1-1,5 milyar ton kömür rezervi bulundu.”
Fişne, projelerinin 1 yıl süreceğini bu mühletin sonunda EÜAŞ’ın Trakya Havzası’nda deneme sondaj çalışmalarına başlamasını öngördüklerini söyledi.
“MADEN VE PETROL MÜHENDİSLİĞİ AKADEMİSYENLERİ BİRLİKTE ÇALIŞIYORUZ”
İTÜ Petrol ve Doğal Gaz Mühendisliği Kısmı Öğretim Üyesi Doç. Dr. Murat Çınar da yaklaşık 4 yıl evvel kömürü yer altında gazlaştırma teknolojisi geliştirmeye başladıklarını anlattı.
Teknolojinin büsbütün yer altında gerçekleştirildiğini belirten Çınar, şu bilgileri verdi:
“Kömürü oksijenle tepkiye sokup kısmi olarak yanmasını gerçekleştiriyoruz. Bu yanmanın eseri olarak da sentez gazı dediğimiz gazlar ortaya çıkıyor. Bunlar elektrik üretimi için kullanılabileceği üzere farklı kimyasalların sentezlenmesi için de kullanılabilir. Burada sondaj yaparak petrol ve doğal gaz kuyularına emsal kuyular açılıyor. Bu kuyular aracılığıyla enjeksiyon gazı, kömür damarına enjekte ediliyor ve daha sonra burada bir kısmi yanma gerçekleştiriliyor.”
Bu teknolojide yer altına inilemeyen rezervler için yatay ve dikey kuyular açılacağını anlatan Çınar, “Türkiye, Karadeniz gazı ile bu alanda büyük bir atak içinde, yeni keşifler yapılıyor. Petrol ve doğal gaz alanında Türkiye büyüyor. Burada da Karadeniz gazındakine misal sondaj teknolojileri kullanacağız. O nedenle maden ve petrol mühendisliği akademisyenleri birlikte çalışıyoruz. Büsbütün petrol ve doğal gaz sondaj teknolojisini kullanacağımız bir çalışmaya başlıyoruz. Yer altını görmeden, büsbütün yer üstünde tasarlanacak ve hayata geçirilecek bir teknoloji olacak.” tabirlerini kullandı.
Laboratuvarlarda yer altında gerçekleşecek bu sistemi yer üstü deneyleri ile gerçekleştirmeye başladıklarını anlatan Çınar, “Yer altında da bir enjeksiyon kuyusu olacak, bir üretim kuyusu olacak. Bir öbür bir üretim kuyusundan gazımızı üreteceğiz ve daha sonra da gaz üstte artık ne yapılmak isteniyorsa buna nazaran ayrıştırma olacak. Biz bu prosesi geliştirip ülkemize kazandırmak, burada yetiştirdiğimiz öğrencilerle bu teknolojiyi ticari alana taşımak istiyoruz.” diye konuştu.
Çınar, bu teknoloji için yeni bir santral kurulması gerektiğini belirterek, “Elde edilen gaz, standart bir termik santrale gidecek bir gaz olmayacak, buna nazaran bir santral tasarlanması gerekecek.” dedi.
