Dışişleri bakanı olarak vazifeye getirilmesiyle kamuoyunun dikkat kesildiği isimler ortasında en üst sırada yerini alan Hakan Fidan’ın misyona başladıktan sonra en kapsamlı ziyaretini Irak’a gerçekleştirmesi şaşırtan olmadı.
Fidan, Irak cumhurbaşkanından parti yahut ittifak önderlerine kadar kamuoyuna yansıyan çok sayıda görüşme gerçekleştirdi. Bu durum Bakan Fidan’ın MİT başkanlığı periyodundan beri Irak alanına ne derece hakim olduğunun göstergesi olarak kıymetlendirilebilir. Kamuoyu önünde birinci kere görüntülense de Iraklı aktörlerle olan samimi pozları farklı bir Fidan’a işaret ediyor. Dışişleri bakanlığı görevine süratli başlayan Fidan’ın Irak ziyaretinin mana ve değerini uzmanlara sorduk ve ayrıyeten uzmanlar rehberliğinde Türkiye-Irak münasebetlerinin evrak başı bahislerinin karşılıklarını aradık.
Watheq Al-Sadoon – ORSAM Arapça Çalışmalar Direktörü
Dışişleri Bakanı Hakan Fidan’ın kapsamlı Irak ziyaretinin manası nedir?
Uluslararası ilgilerde diplomatik faaliyet, iki ülke ortasında güvenlik, ekonomik ve kültürel alanlardaki münasebetlerin geliştirilmesinde köprü niteliğindedir. Türkiye ve Irak birbiri için değerli iki ülkedir. Bu bağlamda Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanı Hakan Fidan’ın Irak ziyaretinin değerine dair çeşitli göstergeler bulunmaktadır. Bu, geçtiğimiz Haziran’da cumhurbaşkanı ve Meclis seçimlerinin akabinde kurulan yeni Türk hükümetinden bakan seviyesinde bir yetkilinin Irak’a yaptığı birinci ziyarettir. Bu ziyaretin akabinde Ticaret Bakanı Ömer Polat’ın da bir ziyaret gerçekleştirmesi beklenmekte ve Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın da yaklaşan Irak ziyaretiyle ilgili Ankara ile Bağdat ortasındaki resmi görüşmeler sürdürülmektedir.
Fidan’ın ziyareti, Irak’taki atmosferi ve iki ülke ortasındaki ortak bahislere yönelik tavırları kıymetlendirmek için bir “keşif” ziyareti olarak isimlendirilebilir. Bu ortak bahislerin iki ana boyutu bulunmaktadır. Birinci boyut tahlil arayan iki ülke ortasında hala tahlil bekleyen yahut donmuş meselelerdir. Bu meseleler su paylaşımı, Irak petrolünün Kerkük-Ceyhan boru çizgisi üzerinden ihraç edilmesi, Irak topraklarında PKK ögelerinin varlığı halinde sıralanabilir. İki ülke ortasındaki ortak hususların ikinci boyutu ise stratejik iş birliği beklentisidir. Bilhassa iki ülkenin kalkınma yolu projesindeki stratejik ortalığı ve ekonomik işbirliğini artırmaya yönelik adımlara medyanın ilgisi, beklentileri artırmıştır.
Sayın Fidan’ın Irak ziyareti sürecinde, ikili ilgilerde yeni bir yaklaşımın ve tüm ortak bahislerde yeni bir Türkiye-Irak anlayışının temellerinin atılması beklenmektedir. Bakan Fidan, Türk istihbaratının başında bulunduğu geçmiş yıllardan ötürü Irak sahnesine dair net bir vizyona sahip olduğundan Bağdat’taki tüm karar alıcıları tanıdığından ve birçoklarıyla yeterli alakalara sahip olduğundan Irak arenasına yabancı değildir.
Bakan Fidan’ın iki ülke ortasındaki münasebetleri güçlendirmek ismine Irak başkanlarına sunacağı yeni yaklaşım üç ana sütuna dayanmaktadır: i) daha fazla şeffaflığa duyulan muhtaçlık (özellikle PKK’nın Irak’ın kuzeyindeki varlığı konusunda), ii) iki ülke ortasında tahlil bekleyen mevzularda daha fazla ciddiyet, iii) ikili alakaların tüm boyutlarında (güvenlik, ekonomik, siyasi, kültürel, sosyal) kazan-kazan prensibinin benimsenmesi.
Türkiye, PKK’nın terör örgütü olarak kabul edilmesi konusunda Irak hükümetinden açık ve resmi bir karar duymayı beklemektedir. Irak hala bu türlü bir karar verme konusunda tereddüttedir. Irak’ın bu bahiste tereddüt etmesinin nedeni PKK belgesini Türkiye’ye karşı baskı ve pazarlık kozu olarak kullanmaya çalışan ABD ve İran gündemlerini etkilemesidir. Türkiye ayrıyeten ikili ticaret alışverişini artırma konusundaki ciddiyetini kanıtlamak emeliyle Irak’tan iki ülke ortasındaki Ovaköy Hudut Kapısı’nın acilen açılmasını talep etmektedir.
Ferhat Pirinççi – SETA Akademi Direktörü
Dışişleri Bakanı Fidan’ın Irak cumhurbaşkanı, başbakanı, dışişleri bakanı ve çok sayıda Iraklı siyasetçiyle görüşmeler gerçekleştirmesi nasıl okunmalı?
Dışişleri Bakanı Hakan Fidan’ın Irak’a gerçekleştirdiği ziyaret epeyce kapsamlı bir içeriğe sahip. Yalnızca resmi yetkililerle değil Irak’ın neredeyse bütün kısımlarının temsilcileriyle yapılan görüşmelerde, Türkiye’nin Irak perspektifi muhataplarının zihninde tazelenmiş oldu. Fidan’ın ziyareti, Ankara’nın Bağdat idaresiyle son devirlerde “rutin” olarak tanımlanabilecek siyasi, ticari, kültürel ve öbür alanlardaki münasebetlerinin yeni bir etaba geçme iradesini de yansıtıyor.
Bu çerçevede Fidan’ın Irak idaresine yaptığı PKK’nın resmen bir terör örgütü olarak tanımlanması daveti epeyce kıymetli. Bunun yanı sıra Irak, kimileri geçmişten gelen kimileriyse konjonktürel olarak ortaya çıkan çok sayıda meydan okumayla karşı karşıya. Bu meydan okumaların üstesinden gelmek için Ankara’nın vereceği dayanak, yalnızca Irak’ın değil, Türkiye’nin de faydasına olacaktır. Hasebiyle Fidan’ın ziyaretinin akabinde iki ülkenin kısa ve orta vadede daha yakın bir iş birliği içerisinde olacağı yeni bir devrin kapısının aralandığı söylenebilir.
Sibel Düz – SETA Araştırmacısı
Dışişleri Bakanı Fidan’ın Irak’ın PKK’yı resmen terör örgütü olarak tanımasını lisana getirmesi nasıl yorumlanmalı?
Hakan Fidan’ın dışişleri bakanlığı misyonu boyunca terör ve PKK ile gayret problemlerini dış siyaset gündemine alması beklenilen bir gelişmeydi. Gerçekten bölgesel siyasetlerin güdümünde terörle çaba asli bir etken. O denli görünüyor ki Sayın Fidan MİT lideri vazifesi mühletince ağırlaştığı sıkıntılarda somut bir sonuç elde etmek, dış siyasette elde ettiği sonuçları de kalıcı hale getirmeyi istek ediyor. Bu bağlamda Sayın Fidan’ın birinci stratejik atağının PKK’yı saha dışına atmak ve bu sayede terör örgütünün “Kürt sorununa” dair atılacak adımların önünü kesmesini engelleyerek etkisiz eleman haline getirilmesini sağlamak olacağı söylenebilir. Münasebetiyle mevcut başka siyasi ve legal aktörlerle problemin istişare edilebilmesi için taban hazırlanması gerekmektedir. Bu durumda Türkiye’nin, Irak Merkezi Hükümeti, Irak Kürt Bölgesel İdaresi (IKBY) içindeki Kürdistan Yurtseverler Birliği (KYB) ve Kürdistan Demokratik Partisi (KDP) üzere aktörlerle bir uzlaşı yeri oluşturmayı tasavvur etmesi olasıdır.
IKBY Başbakan Yardımcısı Kubad Talabani ve beraberindeki KYB heyetinin periyodun MİT Lideri Hakan Fidan ile Ankara’da ve tekrar KYB’li heyetin Bağdat’ta devrin MİT Lider Yardımcısı Keyifli Tuka ile bir ortaya geldiği görüşmeler bu minvalde okunabilir. Hatta Ankara-Süleymaniye sınırında değerli bir ara katedilmesine yönelik bir teşebbüs olarak görülebilir. Hatırlanacağı üzere PKK’nın Süleymaniye’deki faaliyetleri münasebet gösterilerek Türkiye, hava alanını Süleymaniye Havalimanı’ndan yapılan uçuşlara kapatmıştı.
Irak Merkezi Hükümeti, IKBY ve Türkiye ortasında inşa edilen iş birliği, PKK’nın Sincar bölgesindeki faaliyetlerine değerli ölçüde ket vurmuştu. Ziyaret kapsamında Bakan Fidan Irak’ın PKK’yı resmen terör örgütü olarak tanıması gerektiğini tabir ederken, bir adım ilerisine atak yaparak kelam konusu iş birliklerinin kurumsallaşmasını da talep etmektedir. Bu durum hem Irak Merkezi Hükümetinin PKK ile gayret motivasyonunu pekiştirecek hem de Türkiye ile ortak hareket edebilmesi için hukuksal bir yer hazırlayacaktır. Böylece alanda Türkiye’nin uyguladığı askeri baskı ile zati hareket alanı daralan örgütün üzerindeki gerilim daha da artmış olacak.
Can Acun – SETA Araştırmacısı
Türkiye ile IKBY’nin PKK ile çabadaki eş güdümünün alandaki yansımaları neler olabilir?
Dışişleri Bakanı Hakan Fidan Irak’ta muhataplarıyla ikili alakalara dair kıymetli görüşmeler gerçekleştirirken bilhassa Erbil’de önündeki en değerli belge PKK ile gayretti. Son aylarda TSK ve MİT’in Irak’ın kuzeyinde PKK’ya yönelik operasyonları ağırlaşırken KDP’ye bağlı Peşmerge güçleriyle de ilgili uyum gitgide artmış durumda. PKK yalnızca Türkiye’yi amaç alan bir terör örgütü olmanın ötesinde artık direkt Erbil’in de çıkarlarını maksat alıyor ve bölgede terör faaliyetleri yürütmekten çekinmiyor. Haşdi Şabi’ye bağlı birtakım ögelerle birlikte Sincar ve Kerkük başta olmak üzere KDP ve Peşmergeyi maksat alırken, KYB ile saf tutarak IKBY’nin iç istikrarlarına de müdahale etme uğraşında.
TSK’nın hudut çizgisinde alan hakimiyetini artıracak halde ilerlemesiyle yeni böğle arayışına giren terör örgütü, Peşmergenin TSK ile birlikte hareket etmesinden son derece rahatsız. Hasebiyle Hakan Fidan’ın Erbil ziyaretinde verdiği iletiler bağlamında Türkiye’nin terör örgütüne yönelik KDP ile kurduğu iştirakten mutlu olduğu görülürken, Neçirvan Barzani’nin de benzeri iletiler vermesi manalıydı. Bakan Fidan uzun yıllar MİT başkanlığı yapan birisi olarak bölge aktörleriyle çok yakın alakalara sahipken artık de saha gerçekliğiyle diplomasiyi eş güdümlü halde işleten bir isim olarak karşımıza çıkıyor. Bu bağlamda Türkiye’nin artan diplomasi ve saha aktifliği sayesinde PKK’ya karşı Irak’tan yeni atakların gelmesi öngörülebilir.
Bilgay Duman – ORSAM Irak Çalışmaları Koordinatörü
Türkiye ile Irak ortasındaki Ceyhan boru sınırı ve su ihtilaflarına ait somut gelişmeler yaşanabilir mi?
Türkiye ve Irak ortasında ikili bağlantılardaki önceliklere yönelik farklı bakış açıları kelam konusu. Türkiye’nin önceliği terör örgütü PKK ile uğraş iken Irak için birincil öncelik Fırat ve Dicle ırmaklarından Irak’a gönderilen su sorunu ve petrol satışı ile bu satıştan elde edilen paranın denetim altına alınması. Bu meselelerin tahlili de daha çok Irak’ın tavrına bağlı. Çünkü günümüzde global iklim değişikliği, mevsimsel sorunlar, altyapı eksiklikleri, suyun gerçek kullanılmaması, su idaresinin sağlanamaması üzere nedenlerden ötürü Irak’ta büyük bir su krizi yaşanıyor.
Irak kamuoyu bu krizi büsbütün Türkiye’ye bağlama eğiliminde. Fakat Türkiye, suyun adil paylaşımı konusunda somut adımlar atıyor. Muhammed Şiya Sudani’nin Şubat 2023’teki Türkiye ziyaretinde Cumhurbaşkanı Erdoğan, Irak’a bir aylığına daha fazla su verme taahhüdünde bulunmuş, ayrıyeten bu sıkıntıya tahlil bulabilmek için çeşitli sistemler oluşturulmuştu. Mevcut durum prestijiyle da Hakan Fidan’ın ziyareti sonrasında su sıkıntısına tahlil bulmak için ortak bir komitenin kurulması kararlaştırıldı. Fakat Irak tarafının yaklaşımı nedeniyle bu bahse siyasi gözle bakması durumunda sorunun tahlili yeniden çok kolay olmayacak üzere görünmektedir.
Petrol satışı konusunda da Erbil ve Bağdat ortasında tam ahenk, iş birliği ve mutabakat sağlanması kaide. Türkiye’nin bu problemde büyük bir yararı yok. Bu yüzden Irak’taki paylaşım sorunları nedeniyle çıkan sıkıntıların sorumluluğunu da Türkiye üstlenmek istemiyor. Bu noktada şayet Bağdat ve Erbil mutabakat sağlayabilirse –ki Türkiye, Erbil ve Bağdat istikrarını önemsiyor– petrol satışı konusunda tahlil üretmek sıkıntı olmayacaktır.
