Keman virtüözü, emekli Cumhurbaşkanlığı Senfoni Orkestrası (CSO) solist sanatkarı Prof. Dr. Suna Kan, son seyahatine uğurlandı.
Ankara’da 86 yaşında hayatını kaybeden devlet sanatkarı Kan için birinci olarak uzun yıllar sahneye çıktığı CSO Ada Ankara Tarihi Salon’da merasim düzenlendi. Daha sonra Kan’ın cenazesi Kocatepe Mescidi’ne götürüldü. Ünlü keman virtüözü Suna Kan’ın cenazesi, Karşıyaka Mezarlığı’na defnedildi.
Habertürk müellifi Murat Bardakçı, köşesinde Suna Kan ile ilgili, “Suna Kan kültür tarihimizde hem ihtilaller periyodunun musikide “batılılaşma” alanındaki sembollerinden biri, hem de geçmiş yılların Türkiye’sinde “entellektüel” ve “batılı” olma savında bulunanların eski kültürümüze bakışını eksiksiz halde aksettiren tatsız bir hadisenin, 1971’deki “Itrî Konseri” tartışmalarının merkezindeki isim idi…” tabirlerini kullandı.
Bradakçı’nın, “Suna Kan hem müziğin, hem de geçmişteki ideolojik bir tartışmanın sembolüdür” başlıklı yazısı şu biçimde;
Keman virtüozu ve devlet sanatkarı Suna Kan vefat etti. Ailesinin, yakınlarının ve sevenlerinin başı sağolsun.
Suna Kan kültür tarihimizde hem ihtilaller devrinin musikide “batılılaşma” alanındaki sembollerinden biri, hem de geçmiş yılların Türkiye’sinde “entellektüel” ve “batılı” olma savında bulunanların eski kültürümüze bakışını eksiksiz halde aksettiren tatsız bir hadisenin, 1971’deki “Itrî Konseri” tartışmalarının merkezindeki isim idi…
Bu “Itrî Konseri” sorununun detaylarını anlatayım…
12 Mart darbesinden sonra başbakan olan Nihat Erim, Amerika’daki üniversitelerde Türk Edebiyatı hocalığı yapan ve çok sayıda Türk yapıtı İngilizce’ye çeviri eden Talât Halman’ı Kültür Bakanlığı’na getirmişti.
Size artık tahminen tuhaf gelebilir ve inanmakta da zorlanabilirsiniz: O yılların Türkiye’sinde okullarda Türk Müziği’nin eğitimi yasaktı, hattâ devlete ilişkin konser salonlarında bir Türk Müziği konserinin verilmesi mümkün değildi ve düşünülemezdi bile…
Yasağı “Sanayi-i Nefise Encümeni”, yani “Güzel Sanatlar Komisyonu” 24 Ekim 1926’da koymuştu ve karar yıllar uzunluğu tatbik edilmişti…
Talât Halman bu saçmalığa son vermek için Türk Müziği’nin öğretildiği bir konservatuvar açmak istedi ve o vakte kadar yalnızca Batı Musikisi’nin girebildiği Ankara’daki Devlet Konser Salonu’nda 22 ve 23 Aralık 1971’de Türk Müziği’nin çok değerli bestekarlarından olan Itrî’nin yapıtlarının icra edileceği bir “Itrî Konseri” verilmesi için hazırlıklar başlattı.
Konseri, Ankara’daki meskenini her cumartesi günü yetenekli musiki heveslileri ile radyonun birebir halde yetenekli gençlerine açıp dersler veren ve onlarla birlikte musiki meşkeden bestekâr İsmail Baha Sürelsan yönetim edecekti.
Ama konservatuvar da, konser de hayâl oldu!
Öğrencilik yıllarımdı ve musiki ile içiçe olduğum için olup bitenleri yakından takip ediyordum. Talât Halman, başşehrin göbeğine güya koskoca bir bomba koymuştu! Bir kesim “Atatürk’ün mirası olan senfoni orkestrasına mahsus salonda teksesli alaturka müzik yapılamaz” diye ayağa kalktı, akabinde da 1971 Kasım’ın sonlarına hakikat Milliyet Gazetesi’nde devlet sanatkarı viyolonist Suna Kan’ın bir açık mektubu yayınlandı.
Suna Kan, “…Tek sesin eğitileceği bir Devlet Konservatuarı açmak, Devlet Konser Salonu’nda sazlı kelamlı bir Itrî gecesi, Galata Mevlevîhanesi’nde haftada bir sefer Mevlevî âyini düzenlemek, İngiliz Kraliçesi’nin huzurunda kavuklu bireylere alaturka konser verdirmek hem Atatürk’ün ihtilallerini zedeler, hem de Kemalist Türkiye için berbat bir propagandadır” diyor; sonra “…Sahnesinde Beethoven’in, Brahms’ın, Bartok’un, Erkin’in, Rey’in, Saygun’un yapıtlarını çaldığım Devlet Konser Salonu,emrettiğiniz üzere müzelik yapıtlarla 22 ve 23 Aralık tarihlerinde tek sesin temsilcileri işgal ederse, naçiz şahsıma tevdî edilmiş olan ‘Devlet Sanatçılığı’ unvanını size gönül ferahlığıyla iade edeceğimi bilmenizi isterim. Atatürk devletinin temelinde yatan prensipler zedelendiği gün, esasen benim gözümde bu türlü bir unvanın kıymeti ve erdemi de kalmaz” diye yazıyor, yani Itrî Konseri verildiği takdirde “devlet sanatçılığı unvanını iade edeceğini” söylüyordu.
Açık mektupta geçen ve küçümsenen “tek ses”, Türk Müziği idi; “Tek sesin eğitileceği Devlet Konservatuarı”, Halman’ın kurmayı düşündüğü Türk Müziği Konservatuvarı idi. “İngiliz Kraliçesi’nin huzurunda alaturka konser veren kavuklu kişiler” kelamı ile Münir Nureddin Selçuk ve korosunun Türkiye’yi ziyaret eden İkinci Elizabeth için Topkapı Sarayı’nda Osmanlı giysileri içerisinde verdiği konser kastediliyordu…
Neticede konser iptal edildi, Nihat Erim hadiseden birkaç hafta sonra hükümette değişiklik yaptı, Talât Halman’a yeni kabinesinde yer vermedi ve Halman, Amerika’ya döndü!
İptalin gerisinde Suna Kan’ın açık mektubunun yanısıra Başbakan Erim’e gönderdiği bir öbür mektubun da tesirinin bulunduğu çok sonraları, 2005’te Nihat Erim’in günlüklerinin yayınlanması ile ortaya çıktı: Suna Kan mektubunda konser tartışmalarının aslında Türk Müziği yahut Itrî problemi değil, “Atatürk devrimleri” olduğunu tekrarlıyordu. Başbakan Nihat Erim de mektubun üzerine “Arayıp alâkadar olacağımı söyleyip kendisine teşekkür edelim” ve “Halman bana gelsin” gibisinden iki not düşmüştü.
Şimdi pek hatırlanmıyor fakat, Suna Kan o günlerde Kültür Bakanı Talât Halman’ın aleyhinde tıpkı sertlikte öbür yazılar da yazmıştı. Dünya Gazetesi’nde 14 Aralık’ta “Atatürk Karşısında Geçersiz Mavallar”, tıpkı gün Cumhuriyet’te “Halman’ın Tavrı ve Destekçileri”, 24 Aralık’ta tekrar Dünya’da “Herşey Ortada” başlıklı makaleleri ile birebir gün tıpkı gazetede “Tük Olan Bana Kızmaz” başlıklı bir tekzibi çıkmıştı ve hepsinde misal minvaldeki suçlamaları tekrarlamıştı…
O MEKTUBU KİM YAZDI?
Ankara’da yaygın bir de söylenti vardı: İşin gerisinde Suna Kan’ın değil, Cumhurbaşkanlığı Senfoni Orkestrası’nda viyolacı olan, gazetelerle mecmualarda klasik müzik ve sık sık da Türk Müziği’nin aleyhinde militanca makaleleri yayınlanan eşi merhum Faruk Güvenç’in bulunduğu söyleniyordu. Açık mektubu da aslında Faruk Güvenç’in yazdığı söyleniyordu ve hattâ “Suna Hanım bütün bu tartışmalardan herşey olup bittikten sonra haberdar oldu” diyenler bile mevcuttu…
Genel kanı bu türlü idi ve Faruk Güvenç’in daha evvel, o yılın 17 Kasım’ında Barış Gazetesi’nde “Atatürk’e Kulak Verin Sayın Bakan”, 6 Aralık’ında da yeniden Barış’ta “Çağdaş Türk Kültürü Halman’dan Kurtarılmalıdır” başlıklı yazıları, söylentilerin doğruluğunu güçlendirir mahiyetteydi…
2012’de, tekrar Habertürk’teki köşemde bir vesile ile Itrî Konseri tartışmalarını hatırlatmıştım. Hadisenin kahramanlarından merhum Talât Halman bir-iki gün sonra Didem Arslan Yılmaz’ın Habertürk TV’deki programına çıkmış ve işin gerisinde Suna Kan’ın değil, eşi Faruk Güvenç’in bulunduğunu söylemişti.
Halman, şöyle konuşmuştu:
“Ben o vakit Suna Hanım’ı davet ettim ve dedim ki; ‘Kendi musikimizi inkâr etmeyin, yadsımayın, benim davetlim olarak konsere gelin. Birlikte izleyelim, tahminen hoşunuza masraf ve musikiye olan hürmetinizden ötürü Itrî’ye de sevgi ve hürmet duyarsınız’dedim. Lakin kendisi kabul etmedi ve üzüldüm doğrusu. Ve butün bu işler aslında merhum Faruk Güvenç’in başının altından çıktı biliyorsunuz. Ölünceye kadar Suna Kan’ın eşiydi kendisi ve fazla itibar sahibi olmadığından daima Suna Kan’ı öne sürdü” demişti.
Talât Halman birebir programda bakanlıktan ayrılmasına 12 Mart devrinde tutuklu olan birçok edebiyatçının ve aydının hür bırakılmasını sağlamak için yaptığı çalışmaların sebep olduğunu söylüyor, “Buna o vaktin paşaları itiraz etmişti ve Başbakan Nihat Erim de onların tesiri altında kalmıştı. …Ayrılmama vaktin paşalarının kimi sanatkarlarımızın, Sabahattin Eyüboğlu’nun, Azra Erat’ın, Vedat Günyol’un özgür bırakılması uğrunda yaptığım temaslardan hoşlanmamaları sebep oldu” diyordu.
NEREDEN NEREYE…
Geçmişte işte bu türlü gereksiz tartışmalar yaşamış ve vaktimizi bunlarla israf etmiştik…
Türkiye’de Türk Müziği eğitimine 1926’da getirilen yasak tam 50 sene sonra, 1976’da kaldırıldı, memleketin gündemini senelerce meşgul etmiş olan “alaturka-alafranga” tartışmaları bugün artık sona ermiş üzere, Türk Müziği devletin konser salonlarında yıllardan buyana rahatça icra edilebiliyor, hattâ resmî cenaze merasimlerinde Chopin’in cenaze marşı yerine Itrî’nin bestesi olduğu söylenen “Tekbir” icra ediliyor…
“Itrî Konseri” hâdisesinin kahramanlarının da artık hiçbiri hayatta değil…
Ama üzerinde pek durulmayan bir diğer gerçek var: Türk Müziği’nin bugünkü icrası, kalite bakımından eski günlerdeki icranın maalesef epey altında!
Devlet Sanatkarı Suna Kan’a rahmet diliyorum…
