30 Nisan’da yapılan referandumda anayasa değişikliğinin kabul edilmesinin akabinde cumhurbaşkanı erken seçiminin 9 Temmuz’da yapılması kararlaştırılan Özbekistan’da vatandaşlar, yeni cumhurbaşkanını seçmek için pazar günü oy kullanacak.
20 milyon kayıtlı seçmen ülke genelinde kurulan 10 bin 760 sandıkta yeni cumhurbaşkanını seçmek için sandık başına gidecek. Yurt dışındaki Özbek vatandaşları da ortalarında Türkiye’nin de bulunduğu 39 ülkede kurulan 55 sandıkta oylarını kullanabilecek.
Seçimde oy verme süreci mahallî saatle 08.00’de başlayacak 20.00’de sona erecek.
Seçimi çok sayıda ülke ile Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı, Türk Devletleri Teşkilatı, İslam İşbirliği Teşkilatı, Şanghay İşbirliği Örgütü ve Bağımsız Devletler Topluluğunun da ortalarında bulunduğu kuruluşlardan 800’e yakın memleketler arası gözlemci takip edecek. Seçim sırasında 2 binden fazla yerli ve yabancı gazeteci vazife yapacak.
Seçimlerde dört aday yarışıyor
Özbekistan maddelerine nazaran seçimde Özbekçeyi güzel bilen, 35 yaşını dolduran, son 10 yılda ülkede daima yaşayan ve yalnızca siyasi partiler tarafından aday gösterilen Özbek vatandaşları cumhurbaşkanı adayı olabiliyor.
Seçimde parlamentonun alt kanadı Yasama Meclisinde temsil edilen 5 siyasi partinin aday gösterdiği dört isim yarışıyor.
Özbekistan Liberal Demokrat Partisinden yine aday gösterilen Cumhurbaşkanı Şevket Mirziyoyev’in yanı sıra Halk Demokrat Partisinden Uluğbek İnoyatov, Özbekistan Ekoloji Partisinden Abduşukur Hamzayev ve Adalet Toplumsal Demokrat Partisinden Roba Mahmudova’nın yarıştığı seçimlerde Ulusal Diriliş Partisi ise Liberal Demokrat Parti adayı Mirziyoyev’i destekliyor.
Seçimlerin favorisi olarak son devirde ülkede açılım ve ıslahatlar başlatan Cumhurbaşkanı Mirziyoyev öne çıkıyor.
Adayların seçim programları
Cumhurbaşkanı adayları, seçim programlarında ülkenin siyasi ve sosyal-ekonomik alanlarda öngördükleri ıslahat ve değişimler ile ülkeyi kalkındırma maksatlarına yer veriyor.
Seçimin tek bayan adayı Mahmudova, ülkede özgürlük, fırsat eşitliği, adalet, dayanışma, toplumsal müdafaa ve güvenliğin sağlanmasını ve bağımsız isimli yargının geliştirilmesini temel kriter olarak öne çıkarırken Özbekistan’ın güçlü bir toplumsal devlet olarak demokratik yolda ilerlemesini amaçlıyor.
İnoyatov da “Sosyal adalet ve eşitlik” sloganıyla seçim kampanyasını yürütürken programında toplumsal devletin, istikrarlı bir toplumun ve müreffeh bir hayatın temeli olarak güçlü bir toplumsal siyasetin yürütülmesini, dar gelirlilerin ömür şartlarının güzelleştirilmesini, gelir seviyesine bağlı olarak farklılaştırılmış vergilendirme sisteminin getirilmesini, orta vadede ülkedeki yoksulluk düzeyinin yarıya indirilmesini ve toplumsal yönelimli piyasa iktisadı oluşturarak devletin düzenleyici rolünün güçlendirilmesini hedefliyor.
Seçim kampanyasında “Yeşil Kalkınma İçin” sloganıyla öne çıkan Hamzayev de ülkede “yeşil” iktisada dayalı üretimin artırılmasını ve etraf dostu teknolojilere geçişte devlet takviyesinin sağlanmasını, “yeşil” kesimin iktisattaki hissesinin artırılmasını, etraf mevzuatının geliştirilmesini, ülkede ekolojik istikrarı ve doğal kaynakların aktif ve akılcı kullanılmasını, ülkenin sürdürülebilir kalkınmasının sağlanmasını ve “yeşil” iktisada geçişin hızlandırılmasını planlıyor.
Seçimlerin favori adayı Mirziyoyev de 2030’a kadar gayrisafi yurt içi hasılanın (GSYİH) 2 kat artırılarak 160 milyar dolara, kişi başına düşen GSYİH’yi ise 2 bin 200 dolardan 4 bin dolara çıkarılmasını, Özbekistan’ı “ortalamanın üzerinde gelire sahip ülke” sıralamasına girmesini hedeflerken 2030’da özel dalın GSYİH’deki hissesinin yüzde 85’e çıkarılmasını, ülkenin ihracat hacmini 2 kat artırarak 45 milyar dolara ulaştırılmasını, “yeşil” gücün hissesinin yüzde 14’ten yüzde 40’a çıkarılmasını, vergi oranlarının düşürülmesini, lokal idarelerin yetkililerinin artırılmasını, ceza hukukunun liberalleştirilmesini, toplumsal kesim ve sıhhat hizmetlerine ayrılacak kaynakların iki kat artırılmasını ve ülkesinin Dünya Ticaret Örgütüne üye olmasını amaçlıyor.
Anayasa değişikliği referandumu
30 Nisan’da yapılan referandumda yüzde 90,21 oy ile kabul edilen yeni anayasa 6 kısım ve 155 husustan oluşuyor. Değişiklikler yapılarak yüzde 65 yenilenen anayasaya 27 yeni unsur eklenerek, unsur sayısı 128’den 155’e, anayasa normları ise 275’ten 434’e çıkarıldı.
Özbekistan’ın birinci sefer toplumsal, laik ve hukuk devleti olarak tanımlandığı yeni anayasada, devletin toplumsal yükümlülüklerine ait normlar 3 kat artırıldı.
Devletin idare formunun Cumhuriyet olduğu vurgulanan yeni anayasada, Özbekistan’da toplumsal hayatın siyasi kurumlar, ideolojiler ve fikirlerin çeşitliliği temelinde geliştiği, hiçbir ideolojinin devletin ideolojisi olarak kabul edilmediği belirtildi.
Yeni anayasaya nazaran, 2026’dan itibaren vilayet ve ilçe belediye liderleri birebir anda vilayet yahut ilçe meclisi başkanlığı vazifesine seçilemeyecek, parlamentonun üst kanadı olan Senato’da üye sayısı 100’den 65’e indirilecek.
Karakalpakistan Özerk Cumhuriyeti’nin statüsüyle ilgili rastgele bir değişikliğin yapılmadığı anayasada cumhurbaşkanıyla ilgili yeni düzenlemeler getirilirken bu çerçevede cumhurbaşkanının kimi vazife ve yetkileri parlamentoya devredildi, cumhurbaşkanının misyon müddeti ise 5 yıldan 7 yıla çıkarıldı.
Mirziyoyev, birinci Cumhurbaşkanı İslam Kerimov’un vefatının akabinde Aralık 2016’da gerçekleştirilen cumhurbaşkanı seçiminde 3 rakibi karşısında seçmenlerin yüzde 88,61, 2021 seçimlerinde ise 4 rakibi karşısında seçmenlerin yüzde 80,1 oyunu alarak iki defa cumhurbaşkanı seçilmişti.
