İsrail ile Filistin ortasında imzalanan Oslo Muahedesi’nin üzerinden 30 yıl geçmesine karşın Tel Aviv idaresinin Filistin topraklarında perçinlediği işgal ve ihlaller nedeniyle “iki devletli çözüm” ideali, hiç olmadığı kadar uzak görünüyor.
İsrail ile Filistin üst seviye temsilcilerinin birinci defa yüz yüze görüştüğü ve bir barış uğraşı olarak tarihe geçen Oslo Mutabakatı’ndan 30 yıl sonra Filistin’deki İsrail işgali, daha da artarak, Yahudi olan ve olmayanların ayrıldığı bir “apartheid rejimi” halini aldı.
Oslo yahut 1. Oslo olarak da bilinen “Geçici öz idare düzenleme prensipleri bildirgesi” muahedesi, Norveç’in başşehri Oslo’da düzenlenen görüşmelerin akabinde 13 Eylül 1993’te devrin İsrail Başbakanı İzak Rabin ve tekrar devrin Filistin Kurtuluş Örgütü (FKÖ) başkanı Yaser Arafat ortasında ABD’nin başşehri Washington’da imzalanmıştı.
Anlaşmayla, taraflar ortasında yıllardır süren çatışmanın sona ermesini, evvel süreksiz Filistin Yönetimi’nin kurulması ve 1999 yılında da bağımsız Filistin Devleti’nin kurulmasıyla adil, kalıcı ve kapsamlı bir barışa ulaşılması hedeflenmişti.
Birincisini takiben, 28 Eylül 1995’te imzalanan “İkinci Oslo Anlaşması” çerçevesinde işgal altındaki Batı Şeria A, B ve C bölgelerine ayrılmıştı. Batı Şeria’nın yüzde 18’ini kapsayan “A bölgesi”nin idaresi idari ve güvenlik olarak Filistin’e, yüzde 21’lik “B bölgesi”nin idari idaresi Filistin’e, güvenliği ise İsrail’e devredilirken, yüzde 61’ini kapsayan “C bölgesi”nin yönetim ve güvenliği İsrail’e bırakılmıştı.
Anlaşmadan 30 yıl sonra durum
Oslo’dan bu yana geçen 30 yılda Filistinlilere işgalin sona ermesi konusunda verilen vaatlerin hiçbiri yerine gelmezken, İsrail, işgal altında tuttuğu Batı Şeria ve Doğu Kudüs’ü giderek daha fazla Yahudi yerleşimciyle doldurmaya devam etti.
Bugün İsrail’de iktidarda, kendisini “tamamen sağcı” olarak tanımlayan, Başbakan Binyamin Netanyahu öncülüğündeki hükümet koalisyonu, 2022’nin son günlerinde kurulduğu sırada imzaladığı koalisyon muahedesinin en başında, “Yahudi halkının, İsrail topraklarının tüm bölgeleri üzerinde münhasır ve devredilemez bir hakkı vardır.” tabirlerine yer verdi.
Bu kapsamda Netanyahu, koalisyon muahedesinde “Yahudiye ve Samiriye’de (Yahudilerin Batı Şeria’ya verdikleri isim) egemenliğin uygulanmasına yönelik bir politika” yürütme kelamı verdi ve bu amaç doğrultusunda çalışıyor.
İsrail sağı, yıllardır yaptığı üzere Filistinlilerin halk olarak varlığını inkar etmekte ısrar ederken, solda da Filistinlilerle barış ülküsünden yahut iki devletli tahlile yönelik adımlardan artık bahsedilmiyor.
Batı Şeria’nın her karışında neredeyse günlük olarak, mesken yıkımları, “A”, “B” yahut “C” bölgesi fark etmeksizin İsrail ordu baskınları, Filistinli sivillerin can kayıplarıyla sonuçlanan askeri şiddet ve Yahudi yerleşimci şiddeti yaşanıyor.
Filistin kentleri ortasında bulunan çok sayıda İsrail “askeri kontrol” noktası ve ordusunun bir rutin halini alan yol kapatmaları, milyonlarca Filistinlinin hareket özgürlüğünü kısıtlayan ve günlük rutinlerini kabusa çeviren bir olguya dönüştü. Filistin topraklarını hava, kara ve denizden kuşatan İsrail işgali, Filistinlilerin yurt dışına çıkışları için gerekli olan geçiş noktalarının tamamını kendi elinde tutarak onların milletlerarası seyahat imkanlarını sınırlıyor.
Ayrıca İsrail, Oslo Muahedeleri ile büsbütün çelişen biçimde, Filistin ekonomik kesimini, bilhassa de Filistin’e ilişkin fonları büyük ölçüde denetim ediyor.
Filistin’den Yebbus Politik ve Stratejik Araştırmalar Merkezi Yöneticisi Süleyman Bişarat ve İsrail’den Tel Aviv Üniversitesi Moshe Dayan Orta Doğu ve Afrikaları Çalışmaları Merkezi’nin Filistin Çalışmaları Yöneticisi Michael Milstein, Oslo Mutabakatlarının 30. yılında gelinen durum hakkında AA’ya değerlendirmelerde bulundu.
“Arap-İsrail” çatışmasından “Filistin-İsrail” çatışmasına
Bişarat’a nazaran, Oslo süreci, bu mutabakatlardan evvel ve mutabakatlarının birinci evrelerinde, Filistinliler için 1967 sonlarında bağımsız bir devlet kurulmasını sağlamak emeliyle sunulması bakımından, Filistin sorununun tarihinde “belirleyici duraklardan” biriydi.
Oslo projesinin başlangıcında, “Filistin halkının çoğunluğu ortasında, bu sürecin aslında Filistin devletinin kurulması ve işgalden kurtuluşun birinci temelini gerçekleştirecek bir süreç olacağına dair umut olduğunu” söz eden Bişarat, “Şimdi ise Oslo Anlaşmaları’ndan 30 yıl sonra, bir Filistin devleti kurulması mümkünlüğünün, münasebetiyle iki devletli tahlil mümkünlüğünün, İsrail tarafından fiilen sona erdirildiğine dair işaretlere şahit oluyoruz.” dedi.
Filistinli uzman, iki devletli tahlile olan umudun tükenmesinin nedenlerini, şöyle kıymetlendirdi:
“Bu umut ve optimistlik çeşitli nedenlerden ötürü kaybolmaya başladı. Birincisi, işgalci İsrail, Oslo’dan yararlanarak Batı Şeria’daki yasa dışı yerleşim projesini güçlendirdi. Şu anda Batı Şeria’da yaklaşık 700 ila 800 bin yerleşimciden bahsediyoruz. İsrail işgal idaresinin, siyasi, idari ve güvenlik açılarından Filistin’in egemenliğinde olarak sınıflandırılan “A” bölgelerinde bile Filistin’in egemenliğinin tamamını ihlal ettiğini görüyoruz.
İsrail işgal idaresi, Filistin idaresinin statüsünü, bir Filistin devleti kurması gereken siyasi bir oluşumdan, Filistin halkına yönelik idari ve insani hizmetleri uygulayan ve denetleyen idari hizmet ünitesinden ibaret bir yapıya dönüştürdü. İsrail’e nazaran, bu yapı, ortalarındaki güvenlik uyumu sistemi yoluyla yerleşim projesinin gereklerini karşılamalıdır.”
İsrail’in, Filistin sıkıntısına ait ihtilaf ve çatışmayı Filistinlilerle hudutlu tutarak; Arap, İslam ve bölge ülkelerini bu çatışmadan uzaklaştırması uğraşında olduğuna işaret eden Bişarat, “Ne yazık ki İsrail bunu başardı ve çatışmayı artık bir Arap-İsrail çatışmasından Filistin-İsrail çatışmasına dönüştürdü.” diye konuştu.
Siyasi seçeneklerden biri olarak tek devlet seçeneğinin bile İsrail tarafından sonlandırıldığına dikkati çeken Bişarat, “Şimdi İsrail, Yahudi devleti istikametindeki perspektifi güçlendiriyor. Bu da, Yahudi devleti içindeki Filistin varlığının yalnızca demografik bir yapıdan ibaret olacağı, sırf insani hizmet idaresi sağlayan kimi Filistinli nüfus merkezleriyle sonlu olacağı ve bunun dışında Filistinlilere yönelik hiçbir hakkın bulunmayacağı manasına geliyor.” dedi.
İsrail’de sol ve sağın Filistin sorununa bakışı
Filistin siyasetinin, İsrail tarafıyla Oslo sürecindeki tartışma ve münasebetlerine, “İsrail solu Filistinlilere haklarını vermek isterken İsrail sağı bunu istemiyor” halinde yanlış bir vizyon ile başladığını lisana getiren Bişarat, şöyle devam etti:
“Bu denklemin tarihine geri dönüp bakarsak, İsrail rejimini kuran ve 1948 öncesinde Filistin topraklarındaki birinci çekirdeğini oluşturan yapının siyonist hareket ve sol görüşlü İsrail Personel Partisi olduğunu görürüz. Yani sağ ve sol ortasındaki İsrail vizyonunun özü, Filistin topraklarında bir Yahudi devletinin yahut siyonist yerleşimci-sömürgeci projesinin kurulmasına dayanmaktadır. Lakin her bir kanadın bu amaca nasıl ulaşılacağına dair başka vizyonu vardır.
İsrail sağı, devletin Yahudiliğinden çok net bir halde kelam ediyor ve bu perspektife yönelik bölgesel ya da milletlerarası rastgele bir tenkidin olup olmadığını umursamıyor; İsrail solu ise bu hususta hareket yapmaya ya da diplomatik kılıf sağlamaya çalışıyor. Münasebetiyle bu mevzuda çıkarılan sonuç, Filistin problemine ait bu iki akım ortasında rastgele bir uyuşmazlık olmadığı, var olan uyuşmazlığın araç ve stratejilerde olduğudur.”
İsrail’in Batı Şeria’da değiştirdiği demografi
İsrailli akademisyen ve Filistin uzmanı Michael Milstein de Oslo Mutabakatının imzalandığı 1993 yılına oranla bilhassa Batı Şeria’da değişen demografiye dikkati çekti.
Oslo sürecinde Batı Şeria’da yasa dışı Yahudi yerleşimlerinde yaşayan İsraillilerin 110 bin civarında olan nüfusunun bugün yarım milyonu geçtiğini aktaran Milstein, “(Aşırı sağcı hükümet ortağı ve Yerleşimler Bakanı Bezalel) Smotrich’in açıkladığı 2030 planına nazaran ise Batı Şeria’da 1 milyon yerleşimcinin olması hedefleniyor.” dedi.
Ayrıca, Filistin ve İsrail tarafındaki “Z kuşağına” bakıldığında “her iki tarafta da neredeyse yeni yahut farklı toplumların var olduğuna” işaret eden Milstein, “Bugün hayattaki Filistinlilerin ve İsraillilerin yaklaşık yüzde 40 ila 45’i 1993 yılında şimdi doğmamıştı.” diye konuştu.
Milstein, “İki devlet vizyonunun hala geçerli olup olmadığını sorduğumuzda, sanırım bu fikri 1993’te tasarlandığı biçimiyle hayata geçiremeyeceğimizi söyleyebiliriz. Bugün Batı Şeria’nın demografisi değişik. 1993’te hudutları çizmek epeyce zordu. Ayrılma konusunda ise (Yahudi) yerleşimlerin büyümesi ve yerleşimcilerin sayısının artması nedeniyle bugün bu çok çok daha güç.” sözlerini kullandı.
“İsrail’in Filistin arenasına ait bir stratejisi yok”
“İsrail’in ne Gazze’de, ne Batı Şeria’da Filistin arenasına ait bir stratejisinin olmadığını düşünüyorum.” diyen İsrailli uzman, bugünkü çok sağcı İsrail hükümeti içinde Smotrich ve (Itamar) Ben-Gvir’in temsil ettiği “radikal sağ” ile Netanyahu’nun Likud partisinin birbirinden büsbütün farklı bir siyasete sahip olduğunu savundu.
Milstein, bu farkı şöyle açıkladı:
“Likud’un yahut Bibi’nin (Binyamin Netanyahu’nun lakabı) Filistin arenasına ait siyaseti, Filistinliler için egemenlik, devlet yahut bağımsızlık sağlamadan mevcut durumu sürdürmeye devam etmek, tahminen de Filistin idaresine ekonomik yollarla yardımcı olmak formunda.
Ancak Smotrich’in Filistin arenasına ait vizyonunun ne olduğuna baktığınızda büsbütün farklı bir gündem görüyorsunuz. Batı Şeria’nın her yerinde (İsrail’in) egemenliğinin kurulacağını, Yeşil Çizginin silineceğini, Batı Şeria’nın İsrail içinde eritileceğini söylüyor. Aslında Batı Şeria’daki 2,8 milyon Filistinlinin üzerinde İsrail’in egemenliğini savunuyor, fakat onlara vatandaşlık vermiyor.”
İsraillilerin birçoklarının ise Smotrich’in bu vizyonun ne manaya geldiğinin “farkında olmadığını” düşündüğünü lisana getiren Milstein, “Batı Şeria’nın İsrail içinde büsbütün erimesinin manasının apartheid olduğunu düşünüyorum. Zira burada tek bir siyasi yapı içinde iki cins farklı sivil statüden bahsediyoruz.” diye konuştu.
Tel Aviv Üniversitesi Moshe Dayan Orta Doğu ve Afrikaları Çalışmaları Merkezi’nin Filistin Çalışmaları Yöneticisi Michael Milstein, “Bu plana nazaran, ırmakla deniz ortasında tek bir İsrail devleti olacak ve Filistinliler de bugünkü Kudüs’te ikamet eden 400 bin Filistinli üzere olacak; yani ikameti olan lakin vatandaş olmayanlar. Pekala bu türlü bir yer hala demokrasinin olacağı ve apartheid’ın olmayacağı bir yer olur mu? Bu nitekim meczupluk.” değerlendirmesinde bulundu.
