AA muhabirinin tarihi kaynaklardan derlediği bilgilere nazaran, Mondros Mütarekesi’nin 30 Ekim 1918’de imzalanmasından sonra İzmir Yunanlar, Adana Fransızlar, Antalya ve Konya İtalyanlar tarafından işgal edildi. Urfa, Maraş, Antep, Merzifon ve Samsun’a İngiliz askerleri çıktı, İngiliz Donanması 13 Kasım 1918’de İstanbul önlerine demir attı.
Vatan toprağını korumak için yıllarını cephelerde geçiren, Yıldırım Orduları Küme Komutanlığından 3 Kasım 1918’de İstanbul’a dönen Mustafa Kemal, altı ay kaldığı İstanbul’da kurtuluş planları yaptı.
Samsun ve etrafındaki Rumlar, 17-18 Mart 1919 tarihinde Samsun’a asker çıkaran İngilizleri de artlarına alarak, yaptıkları çete baskınlarıyla kaos çıkararak, Mondros Ateşkes Antlaşması’nın 7. hususu gereği bölgeyi İtilaf Devletlerinin işgaline açmak istiyordu.
Rumların bu oyunlarına karşı Türk halkı kendini savunmak için teşkilatlanmaya, can ve mal güvenliklerini muhafazaya çalışınca bundan telaş duyan İngiliz Yüksek Komiserliği ve Karadeniz Ordusu Başkumandanlığı, 21 Nisan 1919’da İstanbul Hükümetine bir nota vererek, bölgedeki tansiyonun yatıştırılmasını, Rumlara karşı yapılan kelamda akınların önlenmesini istedi.
Bölgede asayişi sağlaması için 9. Ordu Müfettişi olarak görevlendirilen Mustafa Kemal, İzmir’in işgal edildiği 15 Mayıs 1919’un sonraki günü, Bandırma Vapuru ile yola çıktı.
Mustafa Kemal ve arkadaşları, Samsun’a birinci adımlarını Reji İskelesi’nden attı. Birinci Dünya Savaşı’nda Ruslar tarafından kentin bütün iskeleleri bombalanmış fakat bir tek Fransızlara ilişkin Reji (Tekel idaresi) İskelesi sağlam kalmıştı. Fransızlar o devirde Samsun’da heyeti bir fabrikada sigara üretiyordu, iskelenin ismi bu nedenle Tütün İskelesi olarak da geçiyordu.
Büyük Başkan Atatürk’ün Samsun’a gelişi, İngilizlerde tedirginlik oluşturdu. Samsun’da 6 gün kalan Mustafa Kemal Atatürk, 25 Mayıs’ta Havza’ya geçti.
Kurtuluş’a giden yolda Mustafa Kemal Atatürk’ün ikinci durağı Havza oldu. Birinci miting de Havza’da yapıldı. Mustafa Kemal Paşa’nın talimatıyla gerçekleştirilen mitingde, İzmir’in işgali protesto edildi.
Bir sonraki durağı Amasya olacak Mustafa Kemal, 18 gün boyunca Havza’da Ulusal Çaba için değerli adımlar attı.
Havza’daki hareketlilikten haberdar olan İngilizlerin yaptığı baskı ile Atatürk, Dokuzuncu Ordu Müfettişliği vazifesinden alındı. Mustafa Kemal Atatürk, Havzalılara sivil olarak veda etti.
Gazi Mustafa Kemal ve silah arkadaşlarının Samsun’a çıkarak yaktığı Ulusal Gayret meşalesi sırasıyla Amasya, Erzurum ve Sivas’ta da yakılarak tüm yurda yayıldı. Ulusal Gayret sonunda 29 Ekim 1923’te kurulan Türkiye Cumhuriyeti, bu yıl 100. yaşına giriyor.
Gençlere armağan edilen 19 Mayıs
Ondokuz Mayıs Üniversitesi (OMÜ) Atatürk Prensipleri ve İnkılap Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Müdürü Prof. Dr. Kaya Tuncer Çağlayan, AA muhabirine, Cumhuriyet’in 100’üncü yılını görmenin tarihî manada çok kıymetli olduğunu vurguladı.
Cumhuriyet’in kuruluş sürecinin son derece zahmetli geçtiğini söyleyen Çağlayan, “Bu zahmetli süreci muvaffakiyetle tamamlayan Atatürk ve silah arkadaşlarına ve tıpkı vakitte hem cephede hem de o siyasal inkılapların yapıldığı periyotta alanda emek veren bütün büyüklerimize minnet borçluyuz, ruhları şad olsun.” diye konuştu.
Türk milleti için 19 Mayıs’ın çok şey tabir ettiğinin altını çizen Çağlayan, şöyle devam etti:
“19 Mayıs, hem Türk milleti, Türk tarihi için hem İslam coğrafyaları için hem Avrupa tarihi için çok şey tabir ediyor. 19 Mayıs, Türk milletini ve İslam kültürünü bu coğrafyadan söküp atmak isteyen Avrupalı emperyalistlere karşı bir direnişin, bir başkaldırının başlangıcı olduğu için çok değerli. Mustafa Kemal Paşa’nın başlattığı bu gayretle Anadolu coğrafyasını Türksüz ve İslamsız bırakmak isteyen İngilizlere, Fransızlara, İtalyanlara ve onların piyonu olan Yunanlılara, Ermenilere karşı bir direnişin ismidir 19 Mayıs. Bu çerçevede 19 Mayıs ile başlayan hareket daha sonra Ulusal Uğraş Hareketi, Kurtuluş Savaşı isimleri ile isimlendirildi lakin tahminen bu hareketin ismine çıkış noktası bu olduğu için 19 Mayıs hareketi demek lazım.”
“Bu çabayı başlatanlar da o günün genç insanlarıdır”
Sevr Antlaşması’yla Türk milletine dayatılan haritaya, Gazi Mustafa Kemal ve silah arkadaşlarının karşı çıktığını hatırlatan Çağlayan, “Türkiye’yi bir tarafı Yunanistan’a bir tarafı Ermenistan’a öbür tarafı İngiliz bir tarafı Fransız, İtalyan… Boğazları bizden alıyorlar bu türlü bir projeye karşı sembol bir haritadır. Bu haritanın çabasının başlangıç günüdür 19 Mayıs. Bu çabayı başlatanlar da o günün genç insanlarıdır. Mustafa Kemal Paşa Ulusal Gayret’i 19 Mayıs’ta adım atarak başlattığında 38 yaşında genç bir paşadır, münasebetiyle gençlik hareketidir, gençlere armağan ettiği için onu da vurgulamak isterim.” dedi.
19 Mayıs hareketinin Samsun için çok değerli olduğunu, Samsun’un ve Samsunluların vefalı çıktığını ve atalarını unutmadığını lisana getiren Çağlayan, “Atatürk 1924’te Samsun’a geldiğinde, ‘Ben Samsun’u ve Samsunluları gördüğüm vakit bütün niyetlerimin gerçekleşebilir olacağına kani oldum.’ diyor. Atatürk, Samsun’a her gelişlerinde burada uzun vadeli kalmıştır.” diye konuştu.
“Bugün de hala bir kurtuluş uğraşının devam ettiğini de söylemek mümkün”
Pro. Dr. Çağlayan, 19 Mayıs’ın tarihi süreçte oluşturduğu tesirin bugün de devam ettiğini vurgulayarak, şunları kaydetti:
“Dolayısıyla 19 Mayıs’ın bugünkü dünya tarihini de etkileyen bir tesiri hala devam ediyor zira günümüzde de biliyorsunuz Türkiye Cumhuriyeti topraklarında gözü olan pek çok içeride ve dışarıda öge var. Bugün de hala bir kurtuluş çabasının devam ettiğini de söylemek mümkün. Bugünün gençliğine de Atatürk bunu bir gençlik bayramı olarak kutlanması için talimat verdiğinde bunu düşünerek yaptı. Gençlerimizin 19 Mayıs’la bilinçlenmesi, öncelikle vatanımızın bütünlüğünün korunması, vatanperverlik ve milliyetçilik hislerinin gençlere verilmesi, Cumhuriyet rejimine sahip çıkılması için. 19 Mayıs’ı değerlendirdiğimizde dünden bugüne, dünün etaplarını bilmek, yarına daha inançlı bakmak için tarih bir hazinedir ve bugünün gençliğinin de bu deneyimler ışığında yarınlara hazırlanması için bize güç verir. 19 Mayıs 1919 tarihinin bu tarafları bizim için çok kıymetlidir.”
