49 yıl evvel bugün, dünyanın gündeminde Türk Silahlı Kuvvetleri’nin (TSK) Kıbrıs’a gerçekleştirdiği müdahale vardı.
Ada’da yaşayan Türklere karşı uzun müddettir uygulanan baskı ve şiddeti birinci etapta diplomatik yollarla çözmeye çalışan Türkiye Cumhuriyeti, 15 Temmuz 1974’te EOKA başkanı Nikos Sampson’un Kıbrıs’ı Yunanistan’a bağlamak emeliyle Makarios’a karşı darbe yapması ve iktidarı ele geçirmesinin akabinde, Ada’ya müdahale kararı aldı.
“BİZ RUMLARA DA BARIŞ GETİRİYORUZ”
20 Temmuz 1974 sabahı Türkiye, Kıbrıs Barış Harekatı’nı başlattı. Harekat kapsamında Türk paraşütçüler, sabahın erken saatlerinde Kıbrıs semalarında göründü. Türk ordusu, Lefkoşa civarına havadan indirme, Girne civarına ise denizden çıkarma yaptı.
Türk ordusunun, havadan ve denizden Kıbrıs’a çıkarma yaptığı sırada, harekat dünyaya Başbakan Bülent Ecevit’in, “Biz aslında savaş için değil, barış için ve sadece Türklere değil, Rumlara da barış getirmek için Ada’ya gidiyoruz” sözleriyle duyuruldu.
“GAZANIZ KUTLU OLSUN”
KKTC’nin kurucu önderi Rauf Denktaş da 20 Temmuz sabahı yaptığı radyo konuşmasında, “Bugün, bu anda! Kahraman Türk Silahlı Kuvvetleri, Kıbrıs’ın her yanında havadan ve denizden çıkarma yapmaktadır. Gazanız kutlu olsun” diyerek Kıbrıs Türklerine seslendi.
İLK HAREKATIN AKABİNDE SORUN TAM OLARAK ÇÖZÜLEMEDİ
Harekat haberi Kıbrıslı Türkler tarafından sevinçle karşılandı. Gece boyunca süren çatışmaların akabinde Türk ordusu, Rumların direnişini kırmayı başardı.
Müdahale başarılı olsa da sorun tam olarak çözülemedi. Zira Türk köylerinde Rumların baskısı artarak sürüyordu.
DURDURULAN HAREKAT MUTABAKATLARA UYULMAYINCA TEKRAR BAŞLADI
Türkiye, Kıbrıs Barış Harekatı’nı Birleşmiş Milletler Güvenlik Kurulu’nun (BMGK) kararına uyarak iki gün sonra yani 22 Temmuz 1974’te sona erdirdi. Tekrar BM Güvenlik Kurulu’nun kararına nazaran Türkiye, Yunanistan ve İngiltere bir ortaya gelerek Kıbrıs sıkıntısının tahlili için görüşmelere başladı. 25 Temmuz 1974’te toplanan I. Cenevre Konferansı, 30 Temmuz’da imzalanan mutabakatla son buldu. Taraflar, Kıbrıs Cumhuriyeti’nde Türk ve Rum olmak üzere iki özerk yönetimin olduğunu kabul ettiler. Garantör devletlerle Türk ve Rum toplumlarının temsilcilerinin katılacağı ikinci bir konferansın yapılmasına karar verildi.
II. Cenevre Konferansı’na kadar Rum ve Yunan askerlerin Türklerin bulunduğu bölgeden çekilmeleri gerekiyordu. Fakat çekilmedikleri üzere akınlarını da sürdürdüler. Bu olayların gölgesinde toplanan II. Cenevre Konferansı 8 Ağustos 1974’te başladı. Görüşmelerden bir sonuç çıkmayacağına kanaat getiren Türk yetkililer, harekatın yine başlamasına karar verdi. Periyodun Dışişleri Bakanı Turan Güneş, derhal Ankara’yı aradı. Güneş’in telefonda karşı tarafa söylediği kelamlar tarihe yazıldı: “Ayşe tatile çıksın”
“Ayşe tatile çıksın” ikinci harekatı başlatacak parolaydı. Türk ordusu, ikinci harekatta kısa müddette muvaffakiyete ulaştı. Ada’nın neredeyse yüzde 35’lik kısmı ele geçirildi. Bölgede yaşayan Türk halkının güvenliği bu kere tam manasıyla sağlanmış oldu.
VE SONUNDA KIBRIS TÜRK CUMHURİYETİ KURULDU
Sonuç olarak, harekat sayesinde Kıbrıs’ın bugünkü sonları çizildi. 13 Şubat 1975’te Kıbrıs Türk Federe Devleti kuruldu. Rauf Denktaş, Federe Devlet ve Meclis Lideri oldu. 15 Kasım 1983’te ise, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nin (KKTC) kuruluşu dünyaya ilan edildi. Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nin birinci Cumhurbaşkanı da yeniden Rauf Denktaş oldu.
“AYŞE TATİLE ÇIKSIN” PAROLASININ HİKAYESİ
“Ayşe tatile çıksın” parolasındaki Ayşe, periyodun Dışişleri Bakanı Turan Güneş’in kızı Ayşe Güneş Ayata’dan geliyor.
“Ayşe tatile çıksın” parolasının kıssası, Akın Simav’ın “Turan Güneş’in Siyasal Kavgaları” isimli kitabında şu sözlerle anlatılıyor:
“İkinci Cenevre Konferansı’na gitmeden evvel Başbakan Ecevit’le ikimiz konuşuyor ve hazırlıkları son bir defa daha gözden geçiriyorduk. Bu ortada konferansın yarıda kalması mümkünlüğü üzerinde de konuştuk. O vakit ortamızda bir parola tespitine de karar verdik. Tam o sırada Orhan Birgit beni aradı. Kendisine, Cenevre görüşmelerinin uzun sürebileceğini, o nedenle çocuklarımın beni beklemeden tatile çıkmalarını istediğimi söyledim. Bu ortada Birgit’ten kendilerine yardımcı olmasını, Marmaris Tatil Köyü’nde yer ayırtıvermesini rica ettim.
Ahizeyi kapattıktan sonra Başbakan bana döndü ve dedi ki: ‘Ben parolayı buldum.’
‘Nedir?’ diye sordum.
Ecevit, ‘Ayşe tatile çıksın. Şayet işler kopma noktasına gelirse, burada işler uzayacak, Ayşe tatile çıksın de ben anlarım.’ dedi.
Böylece parolayı da karara bağlamıştık.”
KIBRIS BARIŞ HAREKATI’NDA KAÇ ŞEHİT VERİLDİ?
Eski Ulusal Savunma Bakanı Vecdi Gönül, dönemin CHP Bursa Milletvekili Kemal Demirel’in bir soru önergesine verdiği yanıtta; 1974’teki Kıbrıs Barış Harekatları sırasında 42 subay, 40 astsubay, 494 erbaş ve er ile 1 sivil emekçi olmak üzere toplam 577 TSK mensubunun şehit olduğunu, bu harekatlarda, 37 bin 571 TSK mensubunun ve 611 sivil vatandaş olmak üzere toplam 38 bin 182 kişinin gazi olduğunu belirtmişti.
Kıbrıs Türk tarafı ise, harekatta 70’i mücahit, 270’i sivil toplam 340 kişiyi şehit verdi. Kimi kayıtlara nazaran, Kıbrıs Türk tarafının kayıp sayısı toplam 1672.
