NATO’nun Litvanya’nın başkenti Vilnius’ta gelecek hafta salı günü başlayacak 2 günlük tarihi doruğunda birçok değerli stratejik mevzu ele alınacak. Bunlar ortasında NATO’nun zımnî askeri planlarının onaylanması, İsveç’in üyeliği ve Ukrayna’ya verilecek güvenlik garantileri ile üyelik için yol haritası bulunuyor.
Rusya sonuna yaklaşık 300 kilometre aradaki Vilnius’ta düzenlenecek NATO Doruğu, üye ülkelerin devlet ve hükümet liderlerinin iştirakiyle 11-12 Temmuz’da gerçekleşecek. Üyeliğe davet edilen ülke sıfatıyla İsveç’in yanı sıra Japonya, Güney Kore, Avustralya ve Yeni Zelanda da dorukta başkanlar seviyesinde temsil edilecek. Ukrayna Devlet Lideri Volodimir Zelenskiy de tepe için Vilnius’ta olacak.
Batılı ülkelerin yetkilileri, NATO’nun yılda bir kere yapılan olağan tepe toplantısının eski Sovyet Cumhuriyeti olan Litvanya’da düzenlenmesinin Rusya’ya ileti niteliği taşıdığını lisana getiriyor.
Sovyetler Birliği’nden 1990’da ayrılan birinci cumhuriyet olan Litvanya, 2004’te İttifak’a üye oldu. NATO yetkilileri, Ukrayna’nın da Litvanya üzere NATO yolunda ilerlemesine Rusya’nın müdahil olamayacağını sık sık tekrarlıyor. Tepenin, Rusya sonuna 300 kilometre aralıktaki Vilnius’ta yapılmasının bu bakımdan bir ileti taşıdığı tabir ediliyor. Dorukta Rusya’nın Ukrayna işgalinin yanı sıra birçok bölgesel plan da ele alınacak.
Ukrayna 3 ana başlıkta konuşulacak
Finlandiya’nın iştirakiyle üye sayısı 31’e çıkan NATO’nun bu tepe toplantısında ele alınacak hususlar çoğunlukla Ukrayna ve Rusya kontaklı olacak. Tepedeki Ukrayna başlığının 3 ana ögesi bulunuyor.
Bunlardan birincisi Rusya ile savaşan Ukrayna’ya askeri dayanağın artırılması. NATO ülkelerinin uzun vadeli, birkaç yılı kapsayan bir takviye programı üzerinde muahedesi bekleniyor.
Programla Ukrayna’nın elindeki Sovyet periyodundan kalma askeri gereçlerin NATO standartlarına dönüştürülmesi gayelerden birincisini oluşturuyor. Bunun için Ukrayna ordusunun elindeki envanterin modernize edilmesi gerekiyor.
NATO-Ukrayna Kurulu birinci toplantısını yapacak
Ukrayna ilişkili ikinci öge bu ülkeyle siyasi ilgilerin bir üst düzeye çıkarılması. Bu hedefle NATO-Ukrayna Kurulu oluşturulacak ve Kurul birinci toplantısını Vilnius’ta yapacak. İsveç’in de yer alacağı toplantıya Ukrayna Devlet Lideri Volodimir Zelenskiy katılacak.
Tarafların daha evvel NATO-Ukrayna Komitesi temelinde yürütülen bağları, bundan bu türlü NATO-Ukrayna Kurulu kapsamında devam edecek.
İlişkinin Kurul düzeyine çıkarılmasıyla NATO ve Ukrayna istişareden çok eşit taraflar olarak birlikte siyasi kararlar alabilecek ve işbirliği yapmak daha kolay hale gelecek.
Ukrayna’nın üyeliği
Üçüncü ögesi ise Ukrayna’nın NATO üyeliği konusu oluşturuyor. Tepede NATO ülkelerinin 15 yıl evvel Bükreş’te olduğu üzere Ukrayna’nın İttifak’a üye olacağını teyit etmesi bekleniyor. Lakin bunun ne vakit ve nasıl olacağı konusunda kesin bir ileti verilmesi mümkün görünmüyor.
Bunun nedeni ise Ukrayna’da şu anda savaşın devam etmesi. Ukrayna’nın Rusya ile savaşı devam ederken NATO üyeliğine kabul edilmeyeceği daha evvel çok açık biçimde tabir edildi.
Gerekçe ise NATO’nun şu anda Rusya-Ukrayna Savaşı’nda direkt taraf olmak istememesi. Ukrayna’nın savaş devam ederken İttifak’a kabul edilmesi, NATO topraklarında savaş olması, bir müttefikin taarruza uğraması manasına gelecek.
Bu durumda NATO’nun kuruluş mutabakatının “bir müttefike yapılan saldırıyı tüm müttefiklere yapılmış” sayan 5. hususunun harekete geçirilmesi gerekecek. Bu da NATO’nun direkt Rusya ile çatışmaya sürüklenebilmesi manasına geliyor ve NATO bunu istemiyor.
Bildirinin müzakereleri sürüyor
Ancak savaş bittikten sonra NATO’nun bu ülkeye nasıl ve ne çeşit güvenlik garantileri verebileceği başkanlar tarafından Vilnius’ta konuşulacak. Güvenlik garantileri hususta NATO yetkilileri rastgele bir detaya girmiyor.
Zirveye günler kala üye ülkelerin diplomatları ve NATO yetkilileri hala Vilnius Bildirisi’nde Ukrayna’nın üyeliği sıkıntısına nasıl yer verileceğini, ne cins bir lisan kullanılacağını belirlemek üzere müzakereler yürütüyor.
NATO’nun 2008’deki Bükreş Tepesi’nde yayımlanan bildiride, Ukrayna’nın İttifak’a üye olacağı belirtilmiş lakin bunun ne vakit ve nasıl olacağı konusunda bir çerçeve belirlenmemişti.
Amerikalı diplomatlar Bükreş Bildirisi’nden daha ileriye gidilebileceğinin sinyalini veriyor. ABD’nin NATO Büyükelçisi Julianne Smith, gazetecilere bu mevzu hakkında verdiği brifingde, “Vilnius’a Bükreş’teki bildiriyi yinelemek için gitmiyoruz. Mevcut durumu ve Rusya’nın Ukrayna topraklarında bir savaş açtığını göz önünde bulunduruyoruz. Bence Vilnius’taki bildiri İttifak’ın Ukrayna’nın uzun vadeli istikrarı ve güvenliğine olan taahhüdünü yansıtacaktır.” dedi.
İsveç’in üyelik başvurusu
İsveç’in, NATO üyeliği müracaatının da doruğun en çok konuşulacak hususlarından biri olması bekleniyor.
Finlandiya’nın Nisan 2023’te üyeliğe kabul edilmesinden sonra İsveç’in üyelik sürecinin de bir an evvel tamamlanması için hem NATO’dan hem de birçok NATO ülkesinden en üst düzeyde daha evvel açıklamalar yapıldı.
Ancak Türkiye’nin legal güvenlik telaşlarının giderilmesi konusundaki beklentinin karşılanmaması, İsveç’te terörle uğraş için yapılan yasal düzenlemelerin uygulamada şimdi beklenen sonuçları vermemesi bu ülkenin üyelik sürecinin önünde mani teşkil ediyor.
Türkiye, Haziran 2022’de Madrid’de yapılan bir evvelki NATO Doruğu’nda imzalanan Üçlü Muhtıra kapsamındaki taahhütlerin yerine getirilmesini bekliyor.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan son olarak, “Bize tavsiyede bulunanlar öncelikle şu sorulara açık yüreklilikle karşılık vermelidir. Türkiye, sokaklarında teröristlerin cirit attığı bir ülkeye nasıl güvenebilir? Terör örgütleriyle ortasına ara koymayan bir devlet NATO’ya nasıl katkı yapabilir? Terörizmle çaba etmeyenler İttifak’ın hasımlarıyla nasıl uğraş edebilir?” diyerek Türkiye’nin duruşunu özetlemişti.
NATO Genel Sekreteri Jens Stoltenberg, İsveç’in üyelik sürecini ilerletebilmek için doruktan 1 gün evvel Cumhurbaşkanı Erdoğan ile İsveç Başbakanı Ulf Kristersson’u toplantıya davet etti.
Üçlü toplantı, Vilnius’ta 10 Temmuz Pazartesi günü yapılacak.
NATO’nun yeni askeri planları
Vilnius’taki kıymetli problemlerden biri de Rusya’ya karşı İttifak’ın savunma ve caydırıcılığını artırmak üzere hazırlanan yeni askeri planlar.
NATO’nun kapalı askeri planlarının tepede önderler tarafından onaylanması hedefleniyor. Planlara onaylanacak son biçimlerinin verilmesi konusunda son günlere kadar müzakereler yürütülüyordu.
NATO yetkilileri, planların onay alacak biçime gelip gelmediği konusunda bilgi vermiyor.
NATO, bu askeri planlar üzerinde yıllardır çalışıyor. Kırım’ın Rusya tarafından 2014’te yasa dışı ilhakından sonra NATO, 2018’de Rusya ve terör kümelerini tehdit olarak algıladı ve savunma planlarında değişikliğe gitti.
2019’da yeni bir NATO askeri stratejisi oluşturuldu, 2020’de Avrupa-Atlantik bölgesinin caydırıcılık ve savunması için neler yapılabileceği ortaya koyuldu. 2021’de ise demografik ve teknolojik değişimler üzere faktörler göz önüne alınarak kapsamlı muharebe konsepti geliştirildi.
Ardından NATO’nun bölgesel planları oluşturuldu. Ayrıntılı ve kapsamlı çalışmalardan oluşan bölgesel planlar yalnızca NATO hudutları içindeki bölgeleri kapsıyor. Bu saklı planlar, üç bölge için oluşturuldu.
Bunlardan birincisi Atlantik ve Avrupa’nın kuzeyini, ikincisi Baltıklar’dan Alp Dağları’na kadar uzanan Orta Avrupa bölgesini, üçüncüsü ise Akdeniz’den Karadeniz’e kadar olan bölgeyi içeriyor.
Planlar, NATO’nun bu bölgelerde kara, deniz, hava, uzay ve siber alanlarda hangi kuvvetin ne vakit, nasıl konuşlanacağını, tehdit durumunda nasıl harekete geçileceğini belirliyor.
NATO, planlar dahilinde yaklaşık 300 bin askerden oluşan bir kuvvetin en fazla 30 gün içinde doğu kanadına intikal etmesini amaçlıyor.
Savunma harcamalarının artırılması
Liderler Vilnius’ta savunma harcamalarının artırılmasını da konuşacak. Bu çerçevede Savunma Üretim Hareket Planı’nın onaylanması bekleniyor.
Savunma endüstrisi üretiminin artırılması için yatırım yapılması gerektiğine dikkati çeken NATO yetkilileri, bu mevzuda tezli bir savunma yatırımı taahhüdü belirleneceğini, müttefiklerin gayrisafi yurt içi hasılalarının en az yüzde 2’sini savunma harcamalarına ayırma taahhüdünde bulunacağını söz ediyor.
