Cumhurbaşkanı Başdanışmanı ve Cumhurbaşkanlığı Hukuk Siyasetleri Şurası Başkanvekili Avukat Mehmet Uçum’un Star-Açık Görüş için kaleme aldığı “Anti-özgürlük alanları ve dijital faşizm riski” başlıklı yazısı şu formda;
Hakiki söz özgürlüğü için söz özgürlüğü görünümlü tüm yıkıcı ve zararlandırıcı söz biçimlerinin hukuk yoluyla önüne geçilmesi gerekir. Aksi halde bilhassa sosyal-medya ve dijital platformlar üzerinden oluşturulan anti-özgürlük alanlarıyla dijital faşizm riski artmaya devam edecektir. İnsanlığı bu kabustan kurtarmak için şimdi çok geç değildir.
Özgürlükçü hukuk devleti bağlamında hukuk-özgürlük bağlantısının nasıl kurulduğu ve devletle özgürlük bağının ne olduğu temel hususlardan biridir.
ADALET VE ÖZGÜRLÜK
Yeni bir tez olarak hukuk tekil ide yerine ikili ideye yönelen sistemsel bir sistem olarak ele alınabilir. Buna nazaran hukukun eş vakitli biçimde adalet ve özgürlük idelerini hedef edinen, bu ikili ideyi yani gayeleri şahıslara sunarak hayat bulan bir sistem olduğu söylenebilir.
Hukukun ideleri devletin gayeleridir. Bu emellere fakat devlet eliyle ulaşılır.
Adalet, devletin hukuk yoluyla hukuksal merciler eliyle direkt gerçekleştirmesi gereken bir hedeftir. Devletin bu hedefine nazaran şahıslar devletten adaleti talep etme hakkına sahip olur.
Devlet, özgürlük maksadını ise şahıslar için inançlı alanlar oluşturarak gerçekleştirir. Böylelikle şahısların kendilerini söz etmesini sağlayan özgürlük alanları oluşur. Yani devlet özgürlük gayesine fakat güvenlik sağlayarak ulaşabilir.
ÇATIŞAN ÖZGÜRLÜKLER
İşte bu noktada birebir yönelimde bulunan insanların özgürlük mefkuresine dönük hareketlerinin yaratacağı çatışmalar sıkıntısının nasıl çözüleceği hukuk alanının en temel sorunu olmaktadır.
Öncelikle, hukuk karmaşık toplum yapısı içerisinde yer alan her bireyin ve her kümenin tabir özgürlüğünün aktif kullanımlarını teminat altına almalıdır. Devlet bu çetrefil sıkıntıya tahlil bulmaya çalışırken hem nizam hem itimat unsurlarına nazaran normlar koyabilmeli, hem de özgürlük maksadına ziyan vermemelidir. Özgürlük gayesine ziyan vermemek tabir özgürlüğünü nizam ve inanç için sınırlamamak demektir. Karşıtından söylenirse sistem ve itimat özgürlükler için olmalıdır.
Özgürlükleri kullanmanın mecburî şartları nizam ve inançtır. Bu türlü olursa tertibi ve itimadı muhafazaya yönelik uygulanan güvenlik siyasetleri hiç bir surette özgürlüklerle çatışan bir durum yaratmaz. Özgürlük ve güvenlik bir ikilem oluşturmaz. Güvenlik özgürlükler içindir. Özgürlükler için güvenlik koşuldur.
ÖZGÜRLÜKLERİN SINIRLARI
Bu noktada görünürde bir paradokstan kelam edilebilir. O da devletin söz özgürlüğünü sınırlamadan nasıl bir sistem ve inanç sağlayacağıdır. Halbuki devletin sağlayacağı sistem ve itimadın hedefi, aslında tabir özgürlüğünü kullanmanın şartlarını oluşturmaktır. Öteki bir anlatımla söz özgürlüğü öbür rastgele bir unsur için değil, tümüyle söz özgürlüğüne aktiflik kazandırmak için sınırlanabilir. Münasebetiyle gerçeklikte bir paradoks kelam konusu değildir.
Nasıl ki mutlak yasak olanaksız ise, mutlak sınırsızlık da olanaksızdır. Her iki durumda da tabir özgürlüğüne ait bir alan kalmaz. İşte bu gerçek, tabir özgürlüğüne getirilen sınırlamanın tek yasal nedenidir. Buradan türetilen ölçüt; herkes için söz özgürlüğünü garanti altına almaktır. Bu ölçüt sınırlamanın derecesini belirler. Sınırlama fakat ve yalnızca söz özgürlüğünün herkes için tıpkı seviyede aktif kullanımına imkan sağlayacak ve bu kullanıma ziyan vermeyecek derecede olabilir.
ZARARLANDIRICI VE YIKICI SÖZ BİÇİMLERİNİN ÖLÇÜTLERİ
Bu noktada derin bir tartışma konusu olan bir sorun daha ortaya çıkar: Devlet özgür ifadeyi teminat altına alırken eş vakitli olarak zararlandırıcı sonuç doğurabilecek tabir biçimlerine karşı da tedbir almak zorunda değil midir? O denli olmak zorundadır aksi halde söz özgürlüğüne tam garanti sağlanamaz. Bu açıktır lakin asıl sorun ziyan verici söz etme biçimlerinin hangi ölçütlere nazaran tespit edileceğidir.
Bu ölçütleri belirlerken kozmik, ulusal ve mahallî kıymetleri birlikte temel almak en gerçek yaklaşım olarak öne çıkmaktadır. Kozmiğin ne olduğu başka bir tartışma konusu olmakla birlikte üniversal kabul gören pahalar açısından hayat hakkı başat ölçütlerden biridir. Hayat hakkına; kişinin inançlı bir ortamda yaşama hakkına, sistem içinde ve adaletli bir ortamda yaşama hakkına, inandığı ve tercih ettiği üzere yaşama hakkına, maddi manevi varlığını koruyarak ve geliştirerek yaşama hakkına, gelecek tasavvurunda bulunma ve buna uygun faaliyet yürütme hakkına yönelik hiçbir söz etme biçimi tabir özgürlüğü içinde yer alamaz, türel ve yasal olamaz.
Buna nazaran, şiddet ve terör temelli tabir etme biçimlerinin özgürlük olmadığı tam bilakis kabahat sayılması gerektiği konusunda hukukta genel bir mutabakat vardır. Kozmik kıymetler ve hukuk müktesebatı bakımından şiddet ve terörü öven, şiddet ve terörü açık ve gerçek tehlike haline getiren, genel olarak da kabahati ve hatalıyı öven tabir etme biçimleri söz özgürlüğü sayılmaz ve hukuk dışı kabul edilir.
Bireylere ve kolektif şahıslara, temsil kurumlarına yönelik aşağılama ve hakaret içeren, temelsiz isnatlar oluşturan, mağdurların prestij hakkını zedeleyen söz etme biçimleri, nefret kabahati üreten, kimlikler, inançlar ve tercihler ortasında hiyerarşi oluşturan, ulusal ve mahallî pahaları aşağılayan ve kültürel olarak tasfiye etmeye çalışan söz biçimleri tabir özgürlüğü kabul edilmez, hukukun norm ve kıymetlerinin korumadığı alanda kalır. Kurumları ve bireyleri maksat alan dezenformasyon hedefli sistematik itibarsızlaştırma faaliyetleri ile söz özgürlüğünün iç ve bilhassa dış operasyonel faaliyetler için kullanıldığı durumların da hukuken müdafaa altında olmadığı açıktır. Günümüzde insanlık açısından giderek daha değerli bir sorun haline gelen klâsik ailenin ve insanın doğuştan gelen cinsel kimliklerinin tasfiyesine yönelik saldırgan tabir biçimlerinin de hukuk açısından önlem gerektiren düzeylere geldiği görülmektedir. Nihayet tertibi ve itimadı bozan her türlü eylemsel tabir biçimi de hukuk tarafından korunmaz.
Bunlar yıkıcı tabir biçimleridir. Yıkıcı tabir biçimleri tabir özgürlüğü içinde sayılamaz ve bunlar gerçek tabir özgürlüğünün şartlarını yok eder.
Aynı formda özgürlük ismine yahut özgürlük için; şiddet ve terör yoluyla ulusallığa, yerelliğe, güvenliğe, bütünlüğe karşı çıkmak veyahut sistem ve inancı sağlayacak/sağlaması gereken esirgeyici yapıları/kişileri etkisizleştirmeye çalışmak gerçek özgürlük alanlarını daraltır ve nihayetinde yok eder. Özgürlük ismine çıkılan yol özgürlüğü yok ederek son bulur. Özgürlükten yoksun kalmamak için yıkıcı tabir biçimlerine karşı tesirli tedbirler almak, hele söz etme mecralarının inanılmaz çeşitlendiği günümüzde çok daha öncelikli biçimde devletin en temel ödevlerinden biri haline gelmiştir.
Bu çerçevede, tenkit hakkı da, fakat gerçek tabir özgürlüğüne ve şartlarına katkı yaptığı ölçüde, söz özgürlüğünün kesimi olur. Aksi durumda, yani yıkıcı söz etmenin aracı olan tenkit, tenkit olma özelliğini yitirir ve kaçınılmaz olarak, bir yaptırımla yüzleşmek zorunda kalır.
MİLLİ DEVLETİN YÜKÜMLÜLÜĞÜ
Sonuç olarak nizam ve itimat içinde adil ve eşit şartlarda herkes için tabir özgürlüğünü aktif kalmak, hukukun temel fonksiyonudur.
Ancak bu yetmez. Günümüzde her mecrada gelişen lakin bilhassa de toplumsal medyanın sınırsız kullanımı üzerinden yaygınlaşan yıkıcı ve zararlandırıcı tabir etme biçimleri herkesin olumlu ve negatif söz özgürlüğünün en büyük düşmanı haline gelmiştir. Yıkıcı ve zararlandırıcı tabir etme biçimleriyle bir anti-özgürlük alanı oluşturulmuştur. Bugün tabir özgürlüğünü kemiren bu anti-özgürlük alanına karşı hukuk içinde tedbir almak ve yaptırımlar uygulamak toplumların en değerli gereksinimlerinden biridir. Bu muhtaçlığı karşılamak hukukun bir öbür fonksiyonudur.
Bu nedenle günümüzün demokratik devletleri sahiden hukuk devleti olacaklarsa tüm kuvvetleri üzerinden hukukla kuracakları alakayı bu fonksiyonları temel alarak yapılandırmalıdır. Bu yapılırken de zararlandırıcı sonuçlar doğuran ve yıkıcı olan tabir etme biçimlerinin tabir özgürlüğü alanında kalmadığı hukuk nizamı içinde net olarak gösterilmelidir. Öteki bir deyişle gerçek söz özgürlüğü için söz özgürlüğü görünümlü tüm yıkıcı ve zararlandırıcı tabir biçimlerinin hukuk yoluyla önüne geçilmesi gerekir. Aksi halde bilhassa sosyal-medya ve dijital platformlar üzerinden oluşturulan anti-özgürlük alanlarıyla dijital faşizm riski artmaya devam edecektir. İnsanlığı bu kabustan kurtarmak için şimdi çok geç değildir.
