Kanal 7 Dış Haberler Servisi’nden Bartu Eken’in haberi
Taliban’ın Ağustos 2021’de Afganistan’da idaresi ele geçirmesinin akabinde ülkede birçok noktada değişim yaşandı.
Bölgede bayan haklarının sonlandırıldığı toplumsal hayattan, madencilikle ilgili kararlara; uyuşturucuyla uğraşta muvaffakiyetten; hudut çatışmalarına kadar yeni bir konjonktür oluşmaya devam ediyor.
Kuşkusuz bu değişimlerden hissesini alan ve yoksul bir ülkenin iktisadı için kritik kıymete sahip lityum madenciliğine eğilmek gerekiyor.
Washington Post geçtiğimiz günlerde gerçekleştirdiği bilgi toplama çalışmalarıyla dikkat cazip bir gerçeği ortaya koydu.
Yapılan araştırmaya nazaran Pentagon’a yakın kaynaklar, Afganistan’daki lityum kaynaklarının bedelini yaklaşık 1 trilyon dolar olarak kıymetlendirdi.
Bu manada uzmanlar ülkeyi “Lityumun Suudi Arabistan’ı” olarak nitelendirmeye başladı bile.
Öte yandan bu bilginin yeni olmadığını kestirim etmek de güç değil.
ABD’nin savaşı kaybettiğini kabul ederek çekilmeden evvel bölgede neden senelerce kaldığına dair birtakım ipuçlarını da vermiş oluyor.
Lityumu bu kadar kıymetli yapanın ne olduğunu anlamak için evvel hangi alanlarda kullanıldığına eğilmek gerekir.
Elektrikli araçların, dünya çapında yayılmaya başlamasıyla bu araçların pilleri için hayati kıymete sahip lityum.
Uluslararası Güç Ajansı 20 sene içinde lityuma talebin 40 kat artabileceğini öngörüyor.
ÇİN İÇİN BİR FIRSAT DOĞUYOR
Başta insan hakları ihlalleri ve Taliban’ın geçmişindeki hareketleri olmak üzere çeşitli münasebetlerle Afganistan’ın ABD dahil çok sayıda ülkenin yaptırım listesinde bulunması ise Çinli şirketler için bir fırsat yaratıyor.
Zira Çin son yıllarda Taliban’la önemli manada bağlantılar kuruyor.
Diplomatlarını bölgeye gönderiyor, DEAŞ’e karşı uğraşta Taliban’a yardımcı oluyor.
Dolayısıyla Taliban idaresiyle güzel ilgilere sahip ve doğal olarak avantajlı durumda.
Elektrikli araçlar uzmanlar tarafından “yeşil enerjiye” geçişte kıymetli bir dönüm noktası olarak görülüyor.
2022’de lityum fiyatları 8 kat artarken bu durum kuşkusuz yatırımcıların ilgisini çekiyor ve yeni fırsatlar aratıyor.
Washington Post’a ropörtaj veren Afgan iş insanları ve Çinli şirketlerle Afgan yetkililer ortasında aracılık yapan şahıslar, Pekin’in ilgisini 19. yüzyılın altın madeni bulma yarışına benzetiyor.
Bunun abartılı bir telaffuz olup olmadığını önümüzdeki yıllarda göreceğiz kuşkusuz.
Taliban son aylarda, lityum arama ve çıkarma süreçlerini durdurmuş; yabancı şirketlerden gelecek yatırım fırsatlarını beklemeye başlamıştı.
Öte yandan ülkenin bilhassa de lityum zengini bölgeleri Kunar ve Nuristan’ın coğrafik şartları ve ulaşım imkanlarının yetersizliği önemli bir sorun teşkil ediyor.
Madenin piyasaya sürülmesinin önünde zahmetler oluşabileceği üzere bilhassa DEAŞ’ın Kunar’daki yapılanması da potansiyel bir tehlike olarak görülebilir.
Taliban süreksiz hükümetinin Maden ve Petrol Bakan Vekili Şehabeddin Dilaver, Çinli bir şirketle Afganistan’da lityum sürece tesisi ve elektrikli araç pil fabrikası inşa edilmesi de dahil 10 milyar dolarlık bir proje üzerinde çalıştıklarını söyledi.
Çinli güvenlik uzmanı Zhou Bo, “Afganistan’ın sanayi tesisleri açısından yetersiz ancak büyük maden kaynaklarına sahip. Zorlukları göğüsleme ve altyapı inşasında hiçbir batılı Çinlilerle yarışamaz.” sözlerini kullandı.
TALİBAN’DAN ABD VE BATI’YA YAPTIRIM ÇAĞRISI
Taliban idaresi Batı’ya da sırtını dönmüş değil.
Dilaver, ABD’de dahil batılı şirketlerin yaptırımları kaldırması durumunda madencilik için teklifte bulunabileceğini kaydetti.
Analistler önümüzdeki on sene içinde Çin, Avrupa ve ABD’deki araçların yaklaşık yüzde 60’ının elektrikli olacağını öngörüyor.
Bu durumda dünyanın yetersiz lityum arzıyla karşı karşıya kalabileceği ihtarında bulunuluyor.
Çin’in lityum sürece fabrikalarını ve pil üretim açısından dünya pazarını denetimi altına aldığını söyleyen analistler var.
Ancak pazarı besleyecek lityum kaynaklarının gün yüzüne çıkarılmaması halinde tedarik zincirinin çökme tehlikesi de mevcut.
Bu manada Afganistan yeniden bir çıkış kapısı olarak görülüyor.
Taliban’ın maden bakanı vekili Shahabuddin Delawar de Pazartesi günü yaptığı açıklamada, liderliğinin bahisle ilgili yakında karar vereceğini tabir etti.
Delawar, “Bütün ülkelerin bu cins kaynaklara gereksinimi olduğunu ve bu kaynakların Afganistan’da bol ölçüde bulunduğunu kabul ediyoruz. Yakında bir karara varılacak” dedi.
Önceliklerinin lityum madenlerini gerekli finansal ve teknik imkanlara sahip olanlara tahsis etmek olduğunu da ekledi.
Zira Taliban’ın bu türlü bir altyapısı yok.
ÇİP ÜRETİMİ DE EN AZ LİTYUM KADAR DEĞERLİ
Elektronik ve otomotiv dallarında lityum madeni kadar değerli bir öbür nokta ise çip üretimi.
Tayvan kriziyle birlikte elektronik ve otomotiv dallarında üretim konusunda büyük sorunlar yaşandı.
Bu manada Ankara’nın kendi yerli ve ulusal çip üretim tesisini kurmak için çalışmalar yürütmesi hayli dikkat cazip.
Geçtiğimiz aylarda Çip Üretim Tesisi Yatırımı Açılış Töreni’nde konuşan eski Sanayi ve Teknoloji Bakanı Mustafa Varank, 12 ay içinde Türkiye’de birinci sefer 65 nanometre çiplerin üretileceğini söylemişti.
Çip sanayisinin global pazar büyüklüğü 600 milyar dolara ulaşmış durumda.
Pazarın süratli bir biçimde büyümesi de dikkatlerden kaçmıyor.
Evimizde yer alan çabucak her aygıtta bir çip yer alması durumun kritikliğini gözler önüne sermesi istikametinden kıymetli.
2030 yılına kadar çip pazarı büyüklüğünün 1.5 trilyon dolara çıkması bekleniyor.
Çip sanayisinin ulusal güvenlikte de çok kıymetli bir yeri var.
Türkiye savunma sanayi şirketlerinin gereksinim duyduğu stratejik çiplerin hem dizaynını hem de üretimini TÜBİTAK’ta yapabiliyor.
Bazı altyapı materyallerinin Katar’dan getirilmesiyle birlikte bu manada değerli gelişmeler yaşanabilir.
