İslâm folklorunda Hz. Hızır ile Hz. İlyas hakkında çok güçlü inanç ve efsaneler literatürü ve bu ikisinin yılda bir kere görüştüğü inancı mevcut olsa da günü netleşmiş değildir; hatta Türk dünyasının her tarafında 6 Mayıs kutlama günü olarak bilinmez. Ancak kesinlikle olan şudur ki, İslâm dünyasının değerli bir kısmında ve bu ortada Türkler ortasında her vakit hıdIrellez ismi altında olmasa da Hz. Hızır ile Hz. İlyas’ın birleştiği günün anısı çok evvelce beri değişik günlerde ve biçimlerde kutlanmaktadır.
HIDIRELLEZ İSLAM’DA VAR MI?
XVI. yüzyılda İstanbul’a yerleşen Yesevi tarikatına mensup Türkistanlı müellif Dokunaklısı, bu tarikatla ilgili çok değerli bir kaynak olan Cevâhirü’l-ebrâr min emvâci’l-bihâr adlı yapıtında (s. 196), başta Buhara ve Semerkant olmak üzere bütün Mâverâünnehir’de Hızır-İlyâs ismine şenlikler yapıldığını kaydeder. Ayrıyeten Türkiye’deki Alevîler ve İran’daki Kızılbaş Karakoyunlu Türkmenleri (Çihiltenler) ortasında şubat ayı ortalarına hakikat “Hızır nebî bayramı” ismiyle hıdrellezden farklı ve oruçla geçirilen bir bayramın kutlandığı bilinir. Nevruz’dan altı hafta öncesine rastlayan bu bayram, eski on iki hayvanlı Türk takvimindeki yılbaşına tekabül etmekteydi (Mélikoff, VI [1975], s. 60-61).
Sadece Anadolu, Balkanlar, Kırım, Irak ve Suriye Türkleri’ne mahsus bir halk şenliği olan Hıdrellezin bu bölgelerde bilhassa 6 Mayıs tarihinde kutlanması iklim ve tabiat kaideleriyle bağlıdır. Bu tarih, kelamı edilen bölgelerde ilkbahardan yaz mevsimine geçişi belirlemekte olup hicrî takvim sistemiyle hiçbir ilgisi yoktur.
2023 HIDIRELLEZ NE VAKİT?
Hıdırellez bayramı her yıl 5-6 Mayıs tarihlerine denk gelip klasik bir kutlama olarak kabul ediliyor. Bu yıl ise Hıdırellez Cuma akşam saatlerinde başlayacak ve 6 Mayıs Cumartesi akşam saatlerine kadar sürecek.
HIDIRELLEZ RİTÜELLERİ NEDİR?
Büyük kentlerde daha az rastlanmak üzere, kasaba ve köylerde hıdrellez için evvelce hazırlıklar yapıldığı görülür. Bu hazırlıklar, meskenin paklığı, üst-baş paklığı, yiyecek-içeceklerle ilgili hazırlıklardır. Hıdrellez gününden evvel meskenler baştan aşağı temizlenir. Zira pak olmayan meskenlere Hızır’ın uğramayacağı düşünülür. Hıdrellez günü giyilmek üzere yeni elbise ve ayakkabılar alınır.
Hıdırellez akşamı asılan paralar ve dilekler 6 Mayıs sabahı erkenden geri toplanır. Para cüzdana konulur ve yıl boyunca o para harcanmaz. Hıdırellez parası bireye o yıl boyunca darlık ve parasızlık yüzü göstermez.
HIDIRELLEZ DİLEKLERİ
Bursa ve birçok kentte, bolluk getireceği inancıyla kapı önleri Hıdırellez sabahı meskenin tarafına yanlışsız süpürülüyor. Üzerine çeşitli dilekler, niyetler yazılan kağıtlar açık olarak ve yavaşça bir akarsuya bırakılıyor. Kağıtlar, yazıları üste gelecek halde suya düşerse dileklerin kabul olacağına inanılıyor.
Balıkesir ve Çanakkale’de birtakım yörelerde Hıdırellez günü, güneş doğmadan su kenarlarına gidiliyor ve bu suyla bayanlar, ellerini, yüzlerini yıkıyor.
Çanakkale’de Hıdırellez öncesi akşam gül ağacının tabanına fasulye gömülüyor ve bu sabaha kadar yeşerirse tutulan dileğin gerçekleşeceğine inanılıyor.
