-
Haber7- ÖZEL
Türk havacılığında ismini daima birincilere yazdıran, mandacı zihniyet tarafından daima engellenen ve hiçbir vakit ülkülerinden vazgeçmeyen Vecihi Hürkuş, vefatının akabinde 54 yıl geçmesine karşın Türk milletinin hafızasından silinmedi.
Vefat tarihi olan 16 Temmuz 1969’dan günümüze kadar hayırla yad edilen Vecihi Hürkuş’un hayatı uğraşlarla geçti.
3 YAŞINDA YETİM KALDI
6 Ocak 1896’da dünyaya gelen Hürkuş, şimdi 3 yaşındayken babasını kaybetti ve yetim kaldı. Üsküdar’daki Füyuzati Osmaniye Rüştiyesi ve Paşakapısı İdadisi’nde tahsilatına devam eden Vecihi Hürkuş daha sonra Tophane Sanat Okulu’na kaydolarak tahsilini burada tamamladı.
BALKAN HARBİNDE SAVAŞ UÇAKLARINDAN ETKİLENDİ
1912’de Balkan Harbi patlak verince eniştesi Kurmay Albay Kemal Bey’in komutasında sefere çıktı. Bulgarlara kaybedilmiş Edirne vilayetini geri alan askerler ortasında o da vardı. Şimdi 16 yaşındayken gittiği Trakya elinden ‘Komutan’ mahlasıyla geri döndü. Balkan Savaşları sırasında savaş uçaklarının cazibesinden bir oldukça etkilendi, o devirden sonra tüm planlarını savaş pilotluğu üzerine kurdu. Ancak yaşının küçük olması sebebiyle ‘Makinist Mektebi’ne gönderildi. Buradaki eğitimine devam ettiği sırada bu defa Birinci Dünya Harbi çıktı. Havadaki birinci tecrübesini ise bu savaşta astsubay olarak edindi.
BAĞDAT’TA UÇAĞI DÜŞTÜ
İngilizlere karşı açılan Bağdat cephesinde makinist olarak görevlendirilen Vecihi Hürkuş, Osmanlı flamalı bir uçağın art koltuğundaydı. Bir nevi yardımcı pilottu. Lakin savaşın kızıştığı bir anda Vecihi’nin bulunduğu uçak feci bir halde hasar alıp infilak etti. Paraşütle muteber bölgeye atlamasına karşın yaralandı. Bağdat’taki kumandanlar, Vecihi’yi tedavisi için İstanbul’a gönderdi.
Türk havacılık tarihine ismini altın harflerle yazdıran Hürkuş, vefatla burun buruna geldiği birinci anı, “Bu kaza beklenildiği üzere kolumu kanadımı kırmadı. Tam aksine kanatlanmak istedim ve pilot olmaya karar verdim. Bu karar beni tam 50 yıl göklere bağladı” diye anlatmıştı.
DÜŞMAN UÇAĞI DÜŞÜREN BİRİNCİ TÜRK PİLOTU OLARAK TARİHE GEÇTİ
Tedavi olur olmaz İstanbul’daki ‘Tayyare Mektebi’ne giren Hürkuş, kısa bir müddet içerisinde mezuniyete ayrılıp tekrar cepheye döndü. Bu kere Kafkasya’da Ruslara karşı keşif, müşahede ve akın uçuşları yapan Vecihi Hürkuş, Çarlık Rusya’nın bir uçağını imha ederek ‘Düşman uçağı düşüren birinci Türk pilot’ olarak tarihe geçti.
DÜŞMANI BİLE HAYRAN BIRAKTI
Ekim 1917’de Rus flamalı bir savaş uçağı ile havada cenk eden Vecihi, avantajlı bir pozisyonda olmasına rağmen düşmanıyla eşit kurallarda savaşmak istedi. O an yükseklik, ateş sınırı ve başka birçok üstünlük Vecihi’den yana olmasına rağmen o Rus uçağıyla birebir kademeye indi. Düşman uçağına karşı yaptığı davranış, Vecihi Hürkuş’un Ruslar tarafından ‘Centilmen Savaşçı’ diye isimlendirilmesine sebep oldu. Fakat karşısındaki Rus pilot, Vecihi Hürkuş’un uçağını ‘uçamayacak’ hale getirdi. Vecihi, uçağın düşeceğini anlar anlamaz inançlı bir biçimde Rusların cephe hattına sert bir iniş gerçekleştirdi. İnişin akabinde Vecihi Hürkuş’un birinci işi düşmanın eline geçmesini istemediği uçağını yakmak oldu. Kendisi ise Rusların eline esir düştü.
ESARETTEN KAÇIŞ
Ruslar, Vecihi’yi ve beraberindeki Türk subaylarını Hazar Denizi’ndeki Nargin Adası’na sürdü. Lakin adada bulunan Azerbaycanlı Türkler, Vecihi Hürkuş’un adadan kaçmasına aracı oldu. Vecihi yanındaki Teğmen Kıyı Bey’le yüzerek kaçtı ve anakaraya çıktı.
Yaya olarak geldiği İstanbul’da Birinci Dünya Harbi’nin bittiğini ve Osmanlı başşehrinde İngiliz işgalinin başladığını gören Vecihi, birinci olarak Kurtuluş Savaşı’nın başladığı bölgelere gitmek oldu.
ANADOLU’YU İŞGAL EDEN DÜŞMANA KAYGI SALDI
Vecihi Hürkuş, bu sefer düşmanı Anadolu’dan çıkarmak için savaşıyordu. İstiklal Savaşı’nın ‘ilk’ ve ‘son’ uçuşunu gerçekleştiren pilotu olan Vecihi, düşman saflarına kaygı saldı. Onun bu başarısı nedeniyle TBMM, genç savaş pilotuna 3 başka İstiklal Madalyası takdim edildi.
UÇAK YAPMA HAYALİ
‘Uçak yapma’ hayali Kurtuluş Savaşı yıllarında başladı. 1919’da Edirne’ye kazara iniş yapan bir yolcu uçağını kurtarıp Anadolu’ya getirince Vecihi’nin ismi bu uçağa verildi. Şimdi 23 yaşında olan Vecihi, bu ikramdan bir epey etkilenip, kendi ismini taşıyan kaç uçaklar inşa etme hayali kurmaya başladı.
YERLİ VE ULUSAL UÇAKLA BİRİNCİ UÇUŞ
İlk uçağı olan Vecihi K-6’yı (Vecihi K-VI) 1923 yılında inşa etmeye başlayan Vecihi, bu uçağı 1924’te tamamladı. Ocak 1925’te ‘uçabilir sertifikası’ almak için başvuran Vecihi, teknik heyette deneyimli kimse olmadığı için “Vecihi biz sana bu lisansı veremeyiz. Uçağına güveniyorsan atla, uç, bizi de kurtar” karşılığını aldı.
Vecihi ise heyetten aldığı onayla el emeği uçağını çalıştırıp gökyüzüne yükseldi. Türk pilot, yaklaşık 15 dakika havada kaldıktan sonra tekrar uçağını inançlı bir halde indirdi.
Vecihi, o anları şöyle anlatmıştı:
UÇAĞI UÇURDUĞU İÇİN MAHPUS CEZASINA ÇARPTIRILDI
İlk defa gerçekleştirilen uçuşun akabinde CHP’li tek parti iktidarı, kendi imkânlarıyla uçak yapıp uçmayı başaran Vecihi’yi ödüllendirmek yerine cezalandırdı.
CHP’nin tek partili iktidarı periyodunda, birinci yerli uçağı imal eden Vecihi Hürkuş, “Vecihi K-VI” ismini verdiği yapıtına sertifika verilmediği üzere evvel uçağına el konuldu, sonrasında ise yüklü ölçüde para cezası verilerek 15 gün mahpusa mahkum edildi. Türk Hava Kuvvetleri’nden istifasını veren Vecihi Hürkuş, yapılanların ağrına gittiğini belirterek “Bu icadımdan ötürü bir ikramiye ile taltif (rütbe, maaş artırımı üzere şeylerle sevindirme) edilmem lazım gelirken, 15 gün mahpusa mahkûm olmuştum.” sözünü kullandı.
El konulan ‘Vecihi K-6’ uçağı ise ‘bilinmeyen’ bir nedenden ötürü tahrip edilerek imha edildi.
TÜRKİYE’NİN BİRİNCİ SİVİL UÇAĞINI İMAL ETTİ
Önce Türk Tayyare Cemiyeti’ne ardından TOMTAŞ’a giren Vecihi Hürkuş, bu kurumlardan da ayrıldıktan sonra 1928 yılında Kadıköy’de kiraladığı atölyede “Türkiye’nin birinci sivil uçağı”nı yaptı. 1930’da bu uçakla, Kadıköy Fikirtepe’den Ankara’ya bir sefer gerçekleştirdi.
TEK PARTİ CHP’Sİ YÜZÜNE YENİDEN KAPILARI KAPATTI
Vecihi’yi Ankara’da karşılayanlar ortasında hükümet kabinesinden isimler de vardı. Vatandaş, büsbütün Türk üretimi olan bu vasıtayı hayranlıkla seyretti. ‘Uçabilir sertifikası’ için tekrar CHP tek partisinin kapısını çalan Vecihi Hürkuş’un yüzüne, ‘deneyimli kimsenin olmadığı mazeretiyle yeniden kapılar kapandı.
ULUSLARARASI BİRİNCİ UÇUŞU GERÇEKLEŞTİRDİ
CHP iktidarından umduğunu bulamayan ve sertifika için Yugoslavya’nın yolunu tutan Hürkuş, teknik bir heyete başvurdu. Orada bir uçuş gerçekleştiren Hürkuş, teknik heyettin elinden sertifikayı almayı başardı. Akabinde uçağına atladığı üzere Prag’dan İstanbul’a uçtu. Bu sefer de, ‘uluslararası çapta’ gerçekleştirilen birinci sefer olarak tarihe geçti.
CHP TEK PARTİSİ TEKRAR TAKOZ KOYDU
Yugoslavya’dan döner dönmez uçağını Posta İdaresi’ne armağan etmek isteyen Hürkuş’a Türk Hava Kurumu’ndan ‘turne’ teklifi geldi. Vecihi K-XIV, İç Anadolu’nun çeşitli bölgelerine onlarca sefer gerçekleştirdi. Elde edilen gelirlerle de yeni uçakların yapılması planlanıyordu. Fakat 1931’de beklenmedik bir hadise meydana geldi. Vecihi’nin yardımcısı Hamdi Bey’in ‘uçabilir’ müsaadesi bir anda kaldırıldı. Vecihi K-XIV’nin ‘uçabilir sertifikası’ da iptal edildi. Toplanan gelirin ise akıbeti bilinmiyor.
OKULU PARASIZLIKTAN KAPANDI
Bu beklenmedik gelişmeden sonra Hürkuş, bu kere maharetini gençliğe öğretebilmek için ‘Türkiye’nin birinci sivil havacılık okulu’nu kurdu. Yalnızca 12 öğrencisi vardı.
Öğrencileri ortasında şehit düşecek yeğeni Eribe de vardı. Havacılığa ömrünü vakfetmiş bir öteki Türk teşebbüsçü Nuri Demirağ, Vecihi Hürkuş’a uçak imal edebilmesi için karşılıksız 5 bin lira bağışladı. Bu parayla Nuri Beyefendi adında ve Vecihi Bey isminde 5 farklı uçak imal edildi. 12 öğrencisinin tamamına uçak kullanmayı öğretti. Lakin 1935’te ekonomik darboğaz aşılamayınca Türk Sivil Havacılık Okulu kepenk indirmiş oldu.
TEK PARTİ İKTİDARI, ALMANYA’NIN VERDİĞİ DİPLOMAYI GEÇERSİZ SAYDI
1937 yılında Türk Hava Kurumu, Hürkuş’u mühendislik eğitimi alması için Almanya’daki bir mühendislik okuluna gönderdi. 1939 yılında mezun olarak ülkesine dönen Vecihi Hürkuş’a iki yılda mühendis olunmasının imkânsızlığı gerekçesiyle Tek Parti CHP’si tarafından uçak mühendisi ruhsatı verilmedi.
DERGİSİNİN DAĞITIMI ENGELLENDİ
1947’de Kanatlılar Birliği ismiyle mecmua çıkardı lakin mecmua dağıtım mahzurlarıyla karşılaşarak kapanmak zorunda bırakıldı.
HÜRKUŞ HAVAYOLLARI’NA SABOTAJ
1954’te yüklü ölçüde bankalardan kredi borcu alarak Hürkuş Havayolları’nı kuran Vecihi Hürkuş, uçaklarına yönelik sabotajlarla karşı karşıya kaldı..
İlk iş olarak Türk Havayolları’nın rafa kaldırdığı 8 uçağı aldı. Fakat uçaklar eski ve kullanılamaz haldeydi. Çeşitli sabotajlarla 7’si kullanılamaz hale getirildi. Zahmetle ürettiği uçakların borçları ve faizlerinin ekonomik külfet oluşturduğu Vecihi Hürkuş, yaşlılık periyodunu borç yükü altında geçirdi.
SON BİR UMUT MADEN ARAMASI YAPTI
Geriye kalan 1 uçağıyla da Güneydoğu Anadolu’nun şiddetli coğrafyasında son bir umutla maden aramaya koyuldu. Gayesi ‘uranyum’ ve ‘toryum’ yataklarını bulmaktı. Ancak son günleri dertler içerisinde geçmişti. Binlerce liralık borca girmiş, kredi ödemelerini vaktinde yapamamış ve yığınla icra evrakı meskene gelmişti.
AY’A İNSAN GÖNDERİLDİĞİ GÜN VEFAT ETTİ
Takvim yaprakları 16 Temmuz 1969’u gösterdiğinde Hürkuş, Hakk’a yürüyecekti. Başkentte anılarını topladığı “Bir Tayyarecinin Anıları: Yaşantı” kitabını yazarken, son kısımda beyin kanaması geçirdi ve komaya girdi.
Ömrünün son 10 yılında sefalete mahkum edilen Vecihi Hürkuş, Ay yüzeyine yapılan birinci beşerli uzay uçuşu için gönderilen Apollo 11’in fırlatıldığı gün Hakk’ın rahmetine kavuştu.
_____________________
İNÖNÜ’DEN ULUSAL HAVACILIĞINI BİTİREN TALİMAT!
CHP Tek Parti iktidarında Vecihi Hürkuş üzere Nuri Demirağ da engellenen teşebbüsçüler ortasında yerini aldı. Çeşitli formüllerle Nuri Demirağ’ın uçaklarını engelleyen ve hiçbir mektubuna karşılık vermeyen İsmet İnönü, son olarak azimli girişimcinin havaalanını da istimlak ettirdi.
“HAVAALANINI İSTİMLAK EDİN, UÇAKLARI SATTIRMAYIN”
İsmet İnönü bir gün yolunun İstanbul’a düşmesi sonucu Nuri Demirağ’ı ziyaret eder. Fabrikayı ve okulu gezen İnönü’nün yanında o dönemki İstanbul Valisi Lütfü Kırdar ve Ali Fuat Çebesoy da vardır.
Nuri Demirağ’ın yaptığı işleri beğenen İnönü “Bu vakte kadar neden gelemedin yanımıza?” sorusu üzerine Nuri Demirağ, şu sözleri kullanıyor:
Türk havacılığının yeşeren son kolu da kökünden koparılan olayı tetikleyen görüşmede gerçekleşen diyaloglar ise şöyle kayıtlara geçti:
İSMET İNÖNÜ: Nuri Beyefendi, her şey çok harika, daha ileriye gitmek için niye devletle işbirliği yapmıyorsunuz?
NURİ DEMİRAĞ: Teşekkür ederim. Yıllardır söylediğiniz konuda uğraştım. Ama başaramadım Devlet mensupları benden rüşvet istiyorlar.
Bu kelam üzerine İnönü bozulur.
İNÖNÜ: İspat eder misin?
DEMİRAĞ: “İspat ederim. Müsaade ederseniz evrakları getireyim,”
Demirağ yazıhaneye geçer. İnönü yanındaki zevata dönerek, “Zenginliği başını döndürdü. Havaalanını istimlak edin. Uçakları sattırmayın.” der. Nuri Beyefendi içeriye girdiğinde İnönü’yle kapıdan çıkarken karşılaşır. Bir şey söylemeden arabasına binerek ayrılır.
TÜRK HAVACILIK SANAYİİNE AĞIR DARBE!
Vecihi Hürkuş’un akabinde Nuri Demirağ ile devam eden Türk havacılık endüstrisi atılımları, yaşanan bu gelişmelerin akabinde ağır darbe aldı. Bu alanda uzun bir mühlet yatırım yapılmaması yerli uçak çalışmalarının yıllarca ötelenmesine yol açtı.
O yıllarda açılan uçak fabrikalarının kapısına ya kilit vuruldu ya da diğer hedeflerle kullanılmaya başlandı.
